نهج‌البلاغه نقشه راهی برای سعادت فردی و جمعی انسان
علم آموزی، صبر و مقاومت، استفاده از فرصت جوانی، دوری از اخلاق‌های ناپسند، حفظ کرامت انسانی از محورهای مهم آموزه‌های نهج‌البلاغه برای رسیدن به سعادت فردی و جمعی است.
مقام معظم رهبری طی سخنانی درباره نهج‌البلاغه فرمودند؛ «اگر بخواهیم جامعه‌اى را که شایسته انسانیت و شایسته انسان است بسازیم، جامعه‌اى سرتاپا عدل، سرتاپا حق، با امید، با جهاد، با تلاش، با پیروزى، با موفقیت و بر مبناى یک فلسفه عالمانه و درست، همه این درس‌ها در خودسازى و جامعه‌سازى از نهج‌البلاغه به دست می‌آید». از این رو برای داشتن زندگی سعادتمندانه در بعد فردی، اجتماعی و سیاسی نیازمند بهره‌گیری علمی و عملی از کتاب نهج‌البلاغه هستیم. کتابی که برگزیده‌ای از نامه‌ها، خطبه‌ها و سخنان امام علی(ع) است و سید رضی در اواخر قرن چهارم هجری قمری آن را جمع‌آوری کرد. این کتاب به دلیل محتوا و بلاغتش، به «اخ القرآن(برادر قرآن) معروف است.
چند سالی است که در کشور نهضت نهج‌البلاغه‌خوانی در مدارس، دانشگاه‌ها و مساجد جامعه به راه افتاده اما برای بهره‌مندی هرچه بیشتر از این کتاب که ضامن سعادت فردی و اجتماعی جامعه است نیازمند مراجعه و مطالعه بیشتر و به کار بستن توصیه‌های ارزشمند آن هستیم.
مؤسسه قرآن و نهج‌البلاغه سال‌هاست که در فضای حقیقی و مجازی به ترویج نهضت نهج‌البلاغه‌خوانی اقدام کرده است و در سال‌های اخیر با تاسیس کانال‌ها و صفحات اینترنتی در مسیر تبلیغ و نهادینه‌سازی فرهنگ نهج‌البلاغه‌خوانی قدم گذاشته است. از این رو با «علی رضازاده جویباری» عضو هیئت مدیره موسسه قرآن و نهج البلاغه قم پیرامون نحوه الگوبرداری از این کتاب برای رسیدن به سعادت گفت‌وگو کردیم که در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانیم.
ایکنا- یکی از مواردی که در نهج‌البلاغه به آن اهمیت داده شده اخلاق محوری، مدارا و عقل‌گرایی است، لطفا به مواردی از توصیه‌های نهج‌البلاغه در این زمینه اشاره کنید.
به اخلاق محوری، مدارا و عقل‌گرایی در نهج‌البلاغه به‌ویژه در بخش حکمت‌ها توصیه شده است. در حکمت 142 نسخه فیض‌الاسلام امام علی(ع) می‌فرمایند: «از کسانی نباش که به آخرت امید دارند، بدون اینکه عملی برای آن انجام داده باشند و توبه را به خاطر آرزوهای دراز به تاخیر می‌اندازند».
در نامه 31 می‌فرمایند: «خودت را میزان بین خود و دیگران قرار بده در واقع هرچه را برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند. اگر ما این موارد و توصیه‌های اخلاقی را در جامعه رعایت کنیم بیشتر و بهتر می‌توانیم، دیگران را درک کنیم و بسیاری از آسیب‌های اجتماعی و مشکلاتی مثل تهمت‌زدن و بداخلاقی در جامعه به‌وجود نمی‌آید.
در زمینه ویژگی‌های اخلاقی زنان و مردان امام علی(ع) در حکمت 234 می‌فرماید؛ « خِيَارُ خِصَالِ النِّسَاءِ شِرَارُ خِصَالِ الرِّجَالِ: الزَّهْوُ، وَالْجُبْنُ، وَالْبُخْلُ؛ فَإِذَا كَانَتِ الْمَرْأَةُ مَزْهُوَّةً لَمْ تُمَكِّنْ مِنْ نَفْسِهَا، وَإِذَا كَانَتْ بَخِيلَةً حَفِظَتْ مَالَهَا وَمَالَ بَعْلِهَا، وَإِذَا كَانَتْ جَبَانَةً فَرِقَتْ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ يَعْرِضُ لَهَا».«خصلت‌هاى نيک زنان، خصلت‌هاى بد مردان است اين خصلت‌ها عبارتند از تكبر و ترس و بخل زيرا هنگامى كه زن متكبر باشد بيگانه را به خود راه نمى‌دهد و اگر بخيل باشد مال خود و همسرش را حفظ مى‌كند و اگر ترسو باشد از هر چيزى كه ممكن است به آبرو و عفت او صدمه بزند مى‌ترسد و از آن فاصله مى‌گيرد».
ایکنا- لطفا درباره عوامل موفقیت در زندگی از دیدگاه نهج‌البلاغه توضیح دهید.
در نهج‌البلاغه در برخی از نامه‌ها و حکمت‌ها به برخی از عوامل موفقیت در زندگی اشاره شده است. در حکمت 48 می‌فرمایند؛ « پيروزى به دورانديشى است و دورانديشى به جولان انديشه و انديشه به نگاه داشتن اسرار است». این موارد از جمله عوامل موفقیت در جنگ‌های نظامی و روابط اجتماعی و خانوادگی است.
در حکمت 82 فرمودند: «شما را به پنج چيز وصيت مى‌كنم كه براى به دست‌آوردن آنها اگر بر شتر سوار شويد و تند بتازيد، شايسته است، هيچ يک از شما جز به پروردگار خود اميد نبندد و از چيزى جز گناه خود نترسد و اگر چيزى كه از او پرسند كه نداند از گفتن نمى‌دانم شرمنده نباشد و از آموختن چيزى كه نمى‌داند، ننگ نداشته باشد. بر شما باد به شكيبايى، زيرا شكيبايى نسبت به ايمان چون سر است نسبت به بدن، در بدنى كه سر نباشد، خيرى نيست. همچنين است در ايمانى كه با شكيبايى توأم نباشد».
همانطور که خداوند در سوره نصر فرمودند؛ پس از آنکه پیروزی آمد اول باید تسبیح خدا را گفت و سپس استغفار و اعتراف به اشتباهات کرد، چرا که این اقدام کلید نصرهای بعدی است و خدا انسان را یاری می‌کند.
یادگیری علم بدون خجالت بنای ساخت تمدن اسلامی یا هر مسیر دیگری است و انسان به موفقیت نیاز دارد. باید انسان در این مسیر مقاومت و تلاش کند تا از موانع به سلامت عبور کند و به قول رهبری اگر انسان در راه خدا درست عمل کرده و صبر کند، موانع از پیش پای او به یمن صبر برداشته می‌شود و امیرالمومنین(ع) در این فراز نسبت صبر به ایمان را همچون سر به بدن معرفی کردند؛ با این توضیح که مغز انسان در واقع اتاق کنترل تمام بدن است؛ اگر سر از بدن جدا شود، انسان دست و پاى مذبوحانه‌اى مى‌زند و پس از چند دقیقه تمام دستگاه‌ها تعطیل مى‌شود. صبر و استقامت نسبت به ایمان نیز چنین است، اگر از ایمان جدا شود دوام و بقایى براى ایمان نخواهد بود.
در حکمت 364 امام علی(ع) در خصوص ساختن جامعه اسلامی خطاب به جابربن‌عبدالله انصاری می‌فرماید:«ای جابر قوام و برپا بودن دین و دنیا به چهاركس است؛ عالمى كه علم خود به‌كار برد به آن رفتار نماید و به مردم بیاموزد و جاهلى كه ننگ نداشته باشد از اینكه یاد گیرد، و توانگرى كه به نیكى و احسان خود در باره دیگرى بخل نورزد، و فقیرى كه آخرت خویش را به‌دنیا نفروشد پس هنگامیكه عالم علم خود را بكار نبرد، جاهل از آموختن و یاد گرفتن ننگ خواهد داشت و هنگامیكه غنى و توانگر به نیكى و احسان خویش بخل ورزد فقیر آخرتش را به دنیایش مى‌فروشد. اى جابر، هر كه نعمت‌هاى خدا دارایی و دانایی و بزرگى و مانند آنها بر او بسیار شود درخواست‌هاى مردم به او بسیار مى‌شود، پس كسی كه براى خدا در آن نعمت‌ها به آنچه كه واجب است قیام کند، آنها را همیشگى و پایدار مى‌سازد، و آنكه براى خدا در آنها به آنچه كه واجب است قیام نکند آنها را به نابودى و نیستى مى‌كشد و توجه به این موارد موجب می‌شود که جامعه موفقی داشته باشیم.
ایکنا- باتوجه به شرایط امروز جامعه عمل به چه توصیه‌ها و مواردی از نهج‌البلاغه ما را در رسیدن به سعادت جمعی یاری می‌کند؟
بعد از اینکه مسیر خلافت عوض شد، افرادی به سراغ حضرت رفتند و از امیر المومنین(ع) درباره محفوظ ماندن از فتنه‌ها سوال کردند ایشان فرمودند: «اگر می‌خواهید، امواج فتنه را با کشتی‌های نجات در هم شکنید و همانا اهل بیت(ع) کشتی‌های نجات هستند و از این رو پیامبر(ص) فرمودند: «ان‌الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة». با پناه بردن به اهل بیت می‌توان از فتنه‌ها عبور کرد.
همانطور که ابوذر، عمار و سلمان امام علی(ع) را محور قرار دادند، اما دیگران گمراه شدند و پیروی از عقل فردی و دوری از امام موجب ایجاد کربلاهای مختلف می‌شود. در خطبه 155 امام علی(ع) گوشزد کردند که اگر از من اطاعات کنید من شما را به سمت بهشت می‌برم. اگر چه در این مسیر سختی‌هایی وجود دارد، اما پایان راه بهشت است. امروزه نیز این چراغ‌ها و اسطوره‌های علم و عمل که شهدا و امام و رهبری هستند، مایه هدایت جامعه‌اند و افرادی که از رهبری اطاعت نکردند، در مسیر فتنه گرفتار شدند.
ایکنا- درباره اشاره نهج‌البلاغه به ضرورت کسب مهارت‌هایی چون خودشناسی، حفظ کرامت انسانی، تقویت اراده و بهره‌بردن از فرصت جوانی توضیح دهید.
در خصوص حفظ کرامت انسانی در حکمت 63 امام علی می‌فرماید؛ «از دست دادن حاجت، آسان‌تر از خواستن آن از نااهلان است. در احادیث رسیده و در راستای حفظ کرامت انسانی، انسان مسکین رسول و فرستاده‌ای از جانب خدا معرفی شده است یا در قرآن کریم خداوند فرموده چه کسی به خدا قرض می‌دهد این آیات و روایات در راستای حفظ کرامت انسانی آورده شده است. در نامه 53 به مالک اشتر امام علی(ع) می‌فرمایند: «هیچ امتی پاک نمی‌شود تا زمانی که حق ضعیف در آن امت از قوی بدون اضطراب و لکنت زبان گرفته شود و به مالک می‌فرماید مردم باید بدون ترس بتوانند، حرفشان را بزنند و حاکم باید برای عموم مردم ارزش قائل شود. اگر عیوبی از مردم بر تو آشکار شد تا جایی که می‌توانی آن را پنهان کن تا خدا هم عیب‌های تو را پنهان کند و این فرمایش نیز در راستای حفظ کرامت انسانی است و در خصوص بهره‌بردن از فرصت جوانی می‌فرمایند: فرصت‌ها چون ابر می‌گذرند، پس فرصت‌های خیر را غنیمت شمارید. انسان باید مراقب گذر عمر باشد و فرصت‌های خوب را غنیمت بشمارد. یکی از مهمترین فرصت‌ها جوانی است. امام علی(ع) در نامه31 می‌فرماید؛ قلب نوجوان مانند یک زمین خالی است و هر چیزی در آن بکارند، قبول می‌کند. در زمنه تقویت اراده اگر انسان چیزی نمی‌داند باید یاد بگیرد، اما اگر انسان بداند، باید عمل کند و تقویت اراده با صبر ممکن است. در حکمت 30 می‌فرمایند: «صبر چهار شاخه است؛ شوق، ترس، زهد و انتظار پس هر که شوق رفتن به بهشت دارد، دلش را از شهوت ها تخلیه می‌نماید و آنکه از آتش جهنم می‌ترسد از انجام کارهای حرام اجتناب می‌کند و هر که در دنیا زهد می‌‌ورزد سختی‌ها را تحمل می‌نماید و آنکه انتظار مرگ را دارد در انجام کارهای خیر شتاب می‌کند». در واقع دنیا یک میدان مسابقه است و کسی که بداند در این مسابقه زمان زیادی ندارد به سرعت به انجام کارهای خیر اقدام می‌کند.
ایکنا- علاقه‌مندانی که قصد مطالعه نهج‌البلاغه را دارند به چه منابعی مراجعه کنند؟
منابع برای مطالعه نهج‌البلاغه زیاد است که سایت موسسه قرآن و نهج‌البلاغه به آدرس: https://2noor.com/، صفحه اینستاگرام موسسه قرآن و نهج‌البلاغه؛ https://www.instagram.com/qom.quran/، مراجعه کنند و یا برای کسب اطلاعات بیشتر با شماره 02537745480 داخلی 114آقایان و 120 بانوان تماس بگیرند.
