خودسازی به سبک نهج‌البلاغه؛ از اصلاح نفس تا کمال انسانی
در دنیای امروز که انسان‌ها با چالش‌های مختلف روانی، اجتماعی و اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند، مفاهیم خودسازی و رشد درونی اهمیت بسیاری یافته است. آموزه‌های نهج‌البلاغه، با تأکید بر اصلاح نفس و تقویت اخلاق، راهکارهایی اساسی برای مقابله با این چالش‌ها و تحقق تحول فردی و اجتماعی ارائه می‌دهد.
در دنیای معاصر که انسان‌ها با چالش‌های گوناگون روانی، اجتماعی و اقتصادی روبه‌رو هستند، مفاهیم خودسازی و رشد درونی اهمیت بیشتری یافته است. حجت‌الاسلام والمسلمین روح‌الله مختاری، امام جمعه شهرستان ساوجبلاغ با استناد به آموزه‌های ارزشمند نهج‌البلاغه، به تبیین اصولی پرداخته که می‌تواند راهگشای فرد در مسیر خودشناسی و تعالی باشد. این آموزه‌ها، که در کلام امام علی(ع) نهفته است، نه‌تنها برای اصلاح درونی انسان‌ها مفید است، بلکه می‌تواند تأثیرات مثبتی در بهبود شرایط اجتماعی و اخلاقی جامعه داشته باشد.
ایکنا- امروزه که انسان‌ها با فشارهای روانی، اجتماعی و اقتصادی مختلف مواجه هستند، مفهوم خودسازی از چه اهمیتی برخوردار است و چرا این مسئله در آموزه‌های دینی به‌ویژه در نهج‌البلاغه جایگاه ویژه‌ای دارد؟
در دنیای امروز که انسان‌ها با بحران‌های مختلف روحی و روانی، از جمله اضطراب، افسردگی و بی‌اعتمادی به خود مواجه هستند، خودسازی به‌عنوان یک نیاز بنیادین مطرح می‌شود. در این راستا، آموزه‌های نهج‌البلاغه راهکارهایی کارآمد ارائه می‌دهد که علاوه بر رشد فردی، تأثیرات مثبت آن در زندگی اجتماعی نیز قابل مشاهده است.
ایکنا- با توجه به پیچیدگی‌های جامعه مدرن و چالش‌هایی مانند بی‌اعتمادی اجتماعی، فساد و بحران‌های اخلاقی، چگونه می‌توان از آموزه‌های نهج‌البلاغه برای رسیدن به خودسازی و اصلاح جامعه بهره برد؟
نهج‌البلاغه به انسان می‌آموزد که برای تحول درونی، باید از اصلاح درون آغاز کند. امام علی(ع) در نامه 31 نهج‌البلاغه خطاب به مالک اشتر می‌فرماید: «از خود شروع کن، که اصلاح درونی تو پیش‌نیاز اصلاح جامعه است.» این کلام همان‌طور که می‌بینید، تأکید بر این دارد که تغییرات اجتماعی تنها در صورتی ممکن است که هر فرد جامعه ابتدا به اصلاح درون خود بپردازد. بسیاری بحران‌های اخلاقی و اجتماعی ناشی از نقص‌های درونی افراد است. بی‌اعتمادی اجتماعی، فساد و مشکلات اخلاقی نتیجه مستقیم از ضعف در خودسازی و مدیریت درونی است. برای مقابله با این مشکلات، باید همان‌طور که امام علی(ع) تأکید دارند، اصلاح خود را در اولویت قرار دهیم.
از نظر روان‌شناسی نیز این نکته مورد تأکید قرار گرفته که تغییرات فردی پیش‌نیاز هرگونه تغییر اجتماعی است. به‌طور مثال، نظریه‌ای که در روان‌شناسی مثبت‌گرا از سوی افرادی همچون مارتین سلیگمن مطرح شده، نشان می‌دهد که خودآگاهی و خودآگاهی اجتماعی، در ارتقای سطح زندگی فردی و اجتماعی افراد نقش حیاتی دارند.
ایکنا- در آموزه‌های نهج‌البلاغه، توجه خاصی به عقل و تفکر شده است. چطور می‌توان عقل را به‌عنوان یک ابزار مهم در فرآیند خودسازی به‌کار برد؟
عقل در نگاه امام علی(ع) نقش بسیار مهمی در رشد فردی و اجتماعی دارد. امام(ع) در خطبه 200 نهج‌البلاغه می‌فرماید: «عقل چراغ هدایت انسان است و بدون آن، انسان در ظلمات گرفتار می‌شود.» این جمله نشان‌دهنده اهمیت عقل در فرآیند رشد و خودسازی است. عقل به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ابزارهای انسان، باید در تحلیل رفتارها، تصمیم‌گیری‌ها و حتی درک صحیح از محیط پیرامون به‌کار گرفته شود.
امروز که انسان‌ها با انبوهی از اطلاعات مواجه‌اند، عقل باید نقشی حیاتی در انتخاب‌ها و تصمیمات روزانه ایفا کند. ما در عصری زندگی می‌کنیم که به‌نام عصر اطلاعات شناخته می‌شود و این اطلاعات باید از طریق عقل و تفکر درست تحلیل و پردازش شوند. این به معنای بازتعریف عقل به‌عنوان یک ابزار فعال و پویاست که باید در تمامی ابعاد زندگی، از جمله زندگی فردی، اجتماعی و حتی اقتصادی، نقش خود را ایفا کند.
ایکنا- با توجه به تأکید امام علی(ع) بر لزوم تسلط بر نفس برای خودسازی چگونه می‌توان بر احساسات و هیجانات خود مسلط شد؟
تسلط بر نفس و مدیریت هیجانات یکی از مهم‌ترین ابعاد خودسازی در آموزه‌های امام علی(ع) است. ایشان در حکمت 192 نهج‌البلاغه می‌فرماید: «کسی که بر نفس خود تسلط پیدا کند، هیچ‌چیز نمی‌تواند او را فریب دهد.» این سخن به‌وضوح بیانگر اهمیت مهار نفس و احساسات در فرآیند رشد فردی است. برای تسلط بر احساسات و هیجانات، باید به یک سری مهارت‌ها و تکنیک‌ها توجه کرد. یکی از مهم‌ترین این تکنیک‌ها، خودآگاهی است. روان‌شناسان معاصر نیز به این نکته اشاره دارند که خودآگاهی اولین گام در مدیریت هیجانات است. وقتی فرد به هیجانات و احساسات خود آگاهی پیدا کند، قادر خواهد بود که آن‌ها را درک و کنترل کند.
ایکنا- در کنار عقل و تسلط بر نفس، «اراده» نیز در آموزه‌های نهج‌البلاغه برای خودسازی جایگاه ویژه‌ای دارد؛ چگونه می‌توان اراده را در مسیر خودسازی تقویت کرد؟
امام علی(ع) می‌فرماید: «اگر اراده‌ای که در فرد نباشد، حتی در صورت وجود بهترین امکانات نیز او را به هیچ جایی نمی‌رساند.» این کلام، نشان‌دهنده آن است که اراده در برابر مشکلات و چالش‌ها باید محکم و ثابت باشد. برای تقویت اراده، فرد باید ابتدا هدف‌های روشن و مشخصی برای خود تعیین کند. یکی از روش‌های تقویت اراده، مواجهه با سختی‌ها و ناتوانی‌های فردی است. زمانی که فرد در موقعیت‌های دشوار قرار می‌گیرد و اراده خود را به‌کار می‌گیرد تا از آن بحران عبور کند، این امر به تقویت اراده او کمک می‌کند.
ایکنا- در شرایط بحرانی و دشوار، صبر می‌تواند به‌عنوان یکی از ابزارهای خودسازی عمل کند؛ چگونه می‌توان از آموزه‌های نهج‌البلاغه برای تقویت صبر استفاده کرد؟
امام علی(ع) در خطبه 147 نهج‌البلاغه در وصف صبر می‌فرماید: «صبر، نصف ایمان است.» این جمله به‌وضوح نشان‌دهنده این است که صبر نه تنها یک فضیلت اخلاقی است بلکه در تکامل ایمان و رسیدن به خودسازی نقش بنیادی دارد. با توجه به مشکلات جامعه، فشارهای روزمره می‌تواند افراد را تحت‌تأثیر قرار دهد و برای بسیاری از افراد، حفظ آرامش و صبر در برابر بحران‌ها و چالش‌ها کار دشواری باشد. اما نکته‌ای که امام علی(ع) به آن تأکید دارند این است که صبر به معنای سکون و توقف نیست، بلکه صبر یعنی استمرار در تلاش و حرکت در مسیر درست حتی در دشوارترین شرایط. برای تقویت صبر، ابتدا باید فرد با خودآگاهی به درک درستی از شرایط برسد. امام علی(ع) می‌فرماید: «صبر از درک درست شرایط به‌وجود می‌آید.» این نشان می‌دهد که اگر فرد بتواند مشکلات را به‌درستی درک کند، قادر خواهد بود که با آرامش بیشتری با آن‌ها مواجه شود.
ایکنا- در پایان، اگر بخواهید برای مخاطبان خود، به‌ویژه نسل جوان چند توصیه مهم برای مسیر خودسازی و رشد شخصی ارائه دهید، چه نکاتی را مدنظر دارید؟
توصیه من این است که ابتدا به خودشان توجه کنند و خود را بشناسند. شناختن خود و حقیقت درونی انسان امری ضروری است. پس از آن، براساس آموزه‌های دینی و عقلانی، به‌سوی تقویت اخلاق و خودسازی حرکت کنند. در این مسیر، از یادگیری دروس اخلاقی نهج‌البلاغه، تقویت ارتباط معنوی با خداوند و مدیریت صحیح زندگی غافل نشوند. توسعه ذهنی، روحی و جسمی باید همواره در اولویت باشد. همچنین، باید در برابر چالش‌ها و مشکلات صبر و استقامت داشته باشند و بدانند که خودسازی فرآیندی مستمر و بدون توقف است.
انتهای پیام
