مسجد «ظاهر بیبرس» قاهره پس از گذشت دو قرن بازگشایی می‌شود

به گزارش ایکنا به نقل از الجزیره، مسجد ظاهر بَیبَرس از مسجدهای کهن در قاهره است که چند روز دیگر پس از پایان مرمت آن طی یک مراسم جشن بزرگ افتتاح خواهد شد.

این مسجد که یکی از باشکوه‌ترین و بزرگ‌ترین مساجد مصر به شمار می‌رود از سوی ظاهر بیبرس، چهارمین سلطان سلسله ممالیک در سال 665 قمری برابر با 1266 میلادی بنا شده است.

مسجد ظاهر بیش از دو قرن پیش تخریب شد و کارایی آن را بارها دگرگون کردند. این مسجد در دوران‌های مختلف پادگان، نانوایی یا کارخانه صابون‌سازی بوده و پس از آن هم در دوران اشغال مصر توسط بریتانیا به کشتارگاه تبدیل شد؛ به طوری که میدان اطراف مسجد در میان مردم مصر به میدان «سلاخ‌خانه انگلیسی» معروف شده بود.

ظاهر بیبرس بُندُقداری، چهارمین سلطان از ممالیک بحری مصر بود که از ۶۵۸ تا ۶۷۶ هجری قمری (1260 تا 1277 میلادی) بر مصر و شام حکمرانی کرد. وی به همراه سیف‌الدین قطز، فرمانده ممالیک در نبرد عین جالوت با تحمیل شکست سنگین بر مغولان مانع پیشروی آنان شد. او را یکی از بزرگترین سلاطین قرون وسطی اسلامی می‌نامند که نقش عمده‌ای در تغییر نقشه سیاسی و نظامی منطقه مدیترانه داشته است.

ظاهر بیبرس در حدود سال 625 هجری قمری / 1228 م متولد شد و از تبار آسیای میانه به‌ویژه قزاقستان بود که در کودکی به مصر مهاجرت کرد.

بیبرس دوران سختی را در تاریخ اسلام سپری کرد و توانست صلیبیان و تاتارها را در نبردهایی که با آنها انجام داد شکست دهد که از جنگ منصوره در سال 1250 میلادی تا مشارکت در دستگیری شاه لویی نهم، رهبر جنگ صلیبی هفتم علیه مصر نمونه‌هایی از موفقیت‌های اوست.

بیبرس همچنین یکی از مهم‌ترین فرماندهان دو جنگ عین جالوت 1260 میلادی و دو جنگ با مغول‌ها در سال 1277 میلادی بود که با پیروزی قاطع بیبارس و ورود او به قیصریه (شهری در جنوب حیفا) و پایان دادن به افسانه ارتش رام نشدنی مغول پایان یافت. او در سن 54 سالگی درگذشت.

دومین مسجد بزرگ مصر

حسام اسماعیل، استاد دانشگاه عین شمس قاهره می‌گوید: بیبرس در سال 1268م/667 هجری قمری در محله‌ای که به نام او در قلب قاهره نامیده می‌شود، شروع به ساختن این مسجد کرد که از نظر ظاهری شبیه به مسجد احمد بن طولون است. صحن مسجد با چهار ایوان احاطه شده و محراب آن با گنبدی عظیم پوشیده شده است.

وی افزود: علاقه ظاهر به ساختن مسجدش وصف ناشدنی بوده، او حتی سنگ‌های مرمر و چوب‌هایی که برای ساخت مسجد لازم بود، از قلعه یافا در فلسطین آورده بود؛ آن هم پس از اینکه این شهر را در سال 1268 از صلیبی‌ها پس گرفته بود.

با وجود اینکه قاهره بیش از پنج هزار مسجد دارد اما مسجد ظاهر بیبرس از نظر مساحت و وسعت بعد از مسجد احمد بن طولون دومین مسجد بزرگ در این کشور است، زیرا این مسجد 108 متر طول و 105 متر عرض دارد.

طول گنبد آن 20 متر است و بزرگترین گنبدی است که بر روی محراب برپا شده و بنا به گفته دکتر حسام اسماعیل، مسجد دارای 3 دروازه اصلی از سه طرف به جز نمای جنوب شرقی آن است.

تغییر کاربری اتفاقی یا انتقام جویانه

خالد عزب، کارشناس میراث فرهنگی درباره شخصیت ظاهر بیبرس و شرایط تأسیس مسجد بزرگ وی می‌گوید که او شخصیتی افسانه‌ای و مؤسس واقعی حکومت ممالیک بود. او  قهرمانی است که لویی نهم، پادشاه فرانسه، رهبر جنگ صلیبی هفتم علیه مصر را به اسارت گرفت و این کشور را تحت سلطه خود درآورد تا مقدمه‌ای برای تسلط بر بیت‌المقدس باشد.

پس از گذشت قرن‌های طولانی از زمان بیبرس، لشکرکشی فرانسوی‌ها به مصر در سال 1798 میلادی (به رهبری ناپلئون) به ویرانی مسجد ظاهر بیبرس منجر شد به نحوی که آنجا را به قلعه نظامی و اردوگاه سربازان تبدیل کردند.

وضعیت این مسجد تا بیش از دو قرن متوالی به همین منوال باقی ماند تا اینکه اخیراً مصری‌ها درصددبازسازی آن برآمدند، به ویژه که دولت قزاقستان 10 میلیون دلار برای بازسازی آن به مصر اعطا کرد؛ اما این مبلغ جوابگوی تمام مخارج آن نبود، بنابراین دولت مصر بقیه مرمت‌ها را تکمیل کرد.

عزب افزود: اهتمام قزاقستان به بازسازی مسجد ظاهر بیبرس تنها به این دلیل نیست که اصالت این پادشاه به آنجا باز می‌گشته است،؛ بلکه به این دلیل است که او منطقه آسیای مرکزی را که مغولان به آن حمله و آنجا را ویران کردند، زنده کرد. او توانست صلیبیان را شکست دهد، بقایای آنها را تحت پیگرد قرار دهد و مغول‌ها را در دو نبرد سرنوشت‌ساز از بین ببرد و به افسانه وحشی‌گری آنها پایان داد.

پادگان، نانوایی و کشتارگاه

وقتی فرانسوی‌ها وارد قاهره شدند، از مناره مسجد برای دیده‌بانی استفاده می‌کردند و مسجد را قلعه و اردوگاه سربازان خود قرار دادند و در زمان محمدعلی پاشا وی در آنجا کارخانه صابون‌سازی تأسیس کرد و در زمان اشغال مصر توسط بریتانیا آن محل به کشتارگاه تبدیل شده بود و از همین رو آن را «سلاخ خانه انگلیسی» می‌خواندند.

از سنگ‌های مسجد ملک ظاهر چیزی جز یک طاق در سمت راست قبله باقی نمانده که توسط کمیته حفظ آثار باستانی عرب که به وسیله الخدیوی توفیق تشکیل شده بود مرمت شد. بازسازی مسجد نیز بر اساس نقشه‌ها و طرح‌های اصلی مسجد که قبل از تخریب مسجد در میراث فرهنگی این کشور باقی مانده انجام شده است.

طارق المری که یک مهندس شریک در بازسازی مسجد ظاهر بیبرس است می‌گوید که بازسازی مسجد از سال 2000 آغاز شده و همه تلاش‌ها برای تبدیل مسجد به وضعیت اولیه خود به کار بسته شده است و از همین رو 800 متر مکعب چوب از آمریکای جنوبی وارد شده و محراب و رواق‌های مسجد با مصالحی کمیاب بازسازی شده است.

آنچه این مسجد را متمايز مي‌كند اين است كه نماهای سنگی مسجد دارای تزيينات سنگی از نقوش گیاهان و هندسه فوق‌العاده زيبايی است و مسجد مملو از پنجره‌های گچ بری با نوار قرآنی از آیات سوره انعام است و تعداد آنها از داخل 72 عدد است.

المری می‌گوید که با اتمام عملیات مرمت و بازسازی، مسجد ظاهر بیبرس قاهره پیش‌بینی می‌شود این مسجد در ژوئن آینده در یک مراسم بزرگ بین‌المللی با حضور تعدادی از شخصیت‌های بین‌المللی و در رأس آنها رئیس جمهور قزاقستان افتتاح شود.