به گزارش ایکنا از البرز، یکی از توصیههای دین مبین اسلام برای رشد و توسعه جامعه اسلامی و استقلال مالی مسلمانان اهمیت به تجارت و کسب و کار است. خداوند در آیه 12 سوره فاطر میفرمايد: «...وَتَرَى الْفُلْكَ فِيهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛ ... و كشتى را در آن موج شكاف مىبينى تا از فضل او روزى خود را جستجو كنيد و اميد كه سپاس بگزاريد.»
امیرالمؤمنین(ع) نیز در حدیثی میفرماید: تجارت کنید، چون تجارت باعث میشود از آنچه در دست مردم است، بینیاز شوید. حضرت در فرمان خود به مالک اشتر میفرماید؛ «درباره بازرگانان و صاحبان صنایع توصیه میکنم که با آنان به خوبی رفتار کنید، چه گروهی که در شهر و دیار خود و چه آنها که در خارج از محل زندگیشان به تجارت و رفت و آمد میپردازند، زیرا آنها آنچه مردم نیازمندند، از نقاط دوردست فراهم میآورند.»
امام صادق(ع) نیز چنان به تجارت اهمیت میدادند که ترک آن را موجب نقصان عقل میدانسته و میفرموند: خرید و فروش را ترک نگویید، زیرا ترک آن از بین برنده عقل است.» آن حضرت همچنین میفرمایند: «تجارت موجب رشد و شکوفایی عقل میشود.»
اگر چه از نظر اسلام تجارت و کسب و کار بسیار امری ارزنده و مفید به حساب میآید، اما از سوی دیگر در احادیث بسیاری پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) بر فراگیری احکام شرعی تجارت تأکید کردهاند.
در واقع هركس میخواهد به تجارت و كسب و کار بپردازد و وارد بازار شود، بايد ابتدا نسبت به حقوق تجارت در اسلام آشنا و احكام آن را بداند، تا به گناه و معصيت بزرگ الهی يعنی ربا و معاملات نامشروع و باطل چون کمفروشی، گرانفروشی نيفتد و همواره اين سخن اميرالمؤمنين علی(ع) را مدنظر داشته باشد كه فرمودند: «يا معشر التجّار الفقه ثمّ المتجر، الفقه ثمّ المتجر، الفقه ثمّ المتجر» ای بازرگانان، اول فقاهت(شناخت دین و احکام معاملات)، سپس تجارت، اول فقاهت سپس تجارت، اول فقاهت سپس تجارت.
تأکید بر روی فقه و مقدم دانستن آن بر تجارت و کسب و کار چنان در این جمله مشهود است که حضرت سه بار آن را تکرار کردند. مسلما در جامعهای كه کسبه و تجار بیاعتنا به مسائل فقهی و شرعی باشند و معاملات ربوی و نامشروع، در آن جامعه رواج پیدا میکند، بر مبنای آيه ۲۷۶ سوره بقره(خدا سود ربا را نابود گرداند و صدقات را افزونی بخشد، و خدا مردم بیایمان گنه پیشه را دوست ندارد) برکت و رشد نيز در آن نيست؛ زيرا ربا در حقيقت مانع جدی در راه رشد و توسعه اقتصادی است.
در حدیث دیگری حضرت علی(ع) فرمودند: «من اتّجر بغير علم ارتطم فی الرّبا ثم ارتطم» یعنی كسی كه بدون آشنايی با احكام تجارت به داد و ستد و تجارت بپردازد، داخل در ربا میشود، آنگاه به ربا میافتد.
غش در معامله که امروزه در خرید و فروش اجناس در بازار به وضوح دیده میشود یکی از موارد حرام بودن تجارت و یا کسب و کار است. یکی از کسبهای حرام، غش(تقلب) در معامله است؛ یعنی انسان عیب جنسی را که میخواهد بفروشد، پنهان کرده و بهصورت یک جنس خوب به مشتری عرضه کند و یا عیب پولی را که میخواهد به طرف بدهد، مخفی کند و در قالب یک چیز درست، صحیح ارائه دهد. این، از مصادیق کسب حرام است. اسلام، غش و تقلب در معامله را حرام دانسته و به شدت از آن نهی کرده است. فقها هم در کتابهای خود گفتهاند که غش یعنی انسان عیب جنس خود را بپوشاند و بهصورت جنس خوب عرضه بدارد.
از جمله مثالهای رایج تقلب در معامله آب ریختن داخل شیر یا مثلا اگر در روغن حیوانی مقداری روغن نباتی، یا دنبه آب کرده بریزند و بعد به نام روغن حیوانی بفروشند، یا سیبزمینی را داخل روغن کند و به اسم روغن بفروشد، یا فرش پاره شده را کاملا رفو کند و به مشتری ارائه دهد و عیبش را نگوید، یا جنس معیوب را طوری درست کند که خریدار خیال کند بیعیب است و… اینها هم از غل و غش و تقلب و حرام است. یا عیب پارچه معیوب را در کارخانه یا مغازهاش برطرف و رفو کند و در قالب پارچه سالم عرضه بدارد، یا در جعبههای پرتقال و سیب و خرما جنس بد را زیر خوب میچینند که وقتی انسان در نگاه نخست، ظاهر آنها را زیبا و خوب میبیند، اما وقتی زیرشان را بررسی میکند، می فهمد معیوب است.
امروزه با توسعه مشاغل و افزایش رقابت تجارت، کسبه و تجار از صاحبان مشاغل خرد گرفته تا تجار و صادرکنندگان و واردکنندگان کالاهای مورد نیاز به دلیل مشغله زیاد و عدم توجه به احکام شرعی گاها غیرعمد دچار فعل حرام و درآمدهای نامشروع میشوند.
این مسئله موجب میشود یک کاسب مسلمان بدون توجه به احکام فقهی ناخواسته دچار کسب حرام شود و از سوی دیگر این کسب حرام در اقتصاد جامعه اسلامی نیز تاثیر سوء دارد. چنانچه امروزه بسیاری از جوامع غیراسلامی نیز از خطرات بانکهای ربوی آگاه بوده و آن را مضر به حال اقتصاد جامعه خود میدانند از این رو صاحبان سرمایه و بانکداری در بسیاری از کشورهای غیر اسلامی سعی میکنند از دادن وامها با سود زیاد به مردم جلوگیری کنند.
همچنین غش در معامله و فریب دادن مشتری باعث کمرنگ شدن اعتماد در سطح جامعه شده و افراد را دلسرد از توجه به تولیدات داخلی میکند.
از اینرو در چنین شرایطی یکی از وظایف مهم نهادهای فرهنگی و دینی چون ادارات تبلیغات اسلامی در سراسر کشور، سازمان اوقاف و امور خیریه، حوزههای علمیه و رسانهها بر حسب ظرفیتشان اجرای دورههای آموزشی و یا تهیه جزوات آموزشی کوچک است تا بسیاری از صاحبان مشاغل را از ضرر کسب حرام بر حذر و احکام فقهی را در قالب آموزشهای ساده به کسبه معرفی کنند.
اگرچه سامانه اصناف و بازاریان برای ارائه مجوز کسب و کار چند دوره آموزشی را به شکل حضوری و یا مجازی برای صاحبان حرف در ابتدای کار برگزار میکند، اما کوتاه بودن دورهها و عدم تکرار در کنار نبودن کارشناسان دینی و یا مبلغان در فضای اشتغال و خرید و فروش و قطع روابط میان کسبه و کارشناسان دینی موجب شده بسیاری از احکام شرعی در معاملات تجاری و خرید و فروش رعایت نشود.
یکی از رویکردهای مهم در افزایش آگاهی کسبه از احکام شرعی و اهمیت به کسب حلال آشنایی کسبه با امامان جماعت مساجد و حضور دو سویه هر دو گروه در مساجد و بازار است. بسیاری از ائمه جماعت با اخلاق پسندیده سعی در جذب اقشار مختلف جامعه من جمله بازاریان به مسجد دارند. تقویت رابطه مساجد و بازار، مبلغان و کسبه، موجب ترویج معاملات حلال در جامعه از یک سو و از سوی دیگر موجب حمایت مالی بازاریان از فعالیتهای فرهنگی مساجد و جذب قشر جوان به آموزههای فرهنگ ناب اسلامی و مساجد خواهد شد.
منابع:
نهجالبلاغه، ج ۴، ۱۰۳؛
میزانالحکمه، ج۱، ص۵۲۰
پرتال جامع علوم انسانی
انتهای پیام