عوامل تحکیم روابط خانواده از منظر قرآن
بسیاری از آیات و قصص قرآن بهطور مستقیم و غیرمستقیم دلالت بر رفتار و حقوق متقابل اعضای خانواده دارد و با ارائه الگوهای مثبت و منفی در زندگی، راه صحیح تشکیل خانواده و انسجام خانوادگی را به جامعه اسلامی آموزش داده است.
به گزارش ایکنا از البرز، متأسفانه امروز بسیاری از خانواده‌ها در جامعه ما از اختلافات خانوادگی رنج می‌برند. این شرایط تحمل فضای خانه را سخت می‌کند و فاصله‌ها روز به روز بین اعضای خانواده بیشتر می‌شود. این در حالی است که خانواده‌ها با بهره‌گیرى از دستورات قرآن و عملیاتى کردن آیات الهی در زندگى می‌توانند از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کنند.
در قرآن کریم، نقش هر کدام از اعضای خانواده اعم از والدین و فرزندان و نحوه برخورد با یکدیگر به صراحت بیان شده و بسیاری از آیات و قصص قرآن بهطور مستقیم و غیرمستقیم دلالت بر رفتار و حقوق متقابل اعضای خانواده دارد و با ارائه الگوهای مثبت و منفی در زندگی، راه صحیح تشکیل خانواده و انسجام خانوادگی را به جامعه اسلامی آموزش داده است.
اهمیت ترویج نماز و یاد خدا در خانواده
یکی از مهم‌ترین ارکان حیات طیبه، توجه به نماز در خانواده است. متأسفانه امروزه توجه به این واجب الهی در خانواده‌ها کم‌رنگ شده است. خداوند در سوره طه آیه 132 می‌فرماید: «وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا لَا نَسْئَلُکَ رِزْقاً نَّحْنُ نَرْزُقُکَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى؛ و خانواده‌ات را به نماز فرمان ده و بر آن پایدار باش. ما از تو روزى نمى خواهیم، بلکه ما تو را روزى مى‌دهیم، و سرانجامِ نیکو براى اهل تقوا است.»
تلاوت قرآن در منزل و تکرار آن توسط اهل خانه، از جمله سفارش‌های قرآن است. «وَاذْکُرْنَ مَا یُتلى فى بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ وَالْحِکْمَةِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ لَطِیفاً خَبِیراً؛ و از آن همه آیات الهی و حکمتی که در خانه‌های شما تلاوت می‌شود متذکر شوید و پند گیرید، و بدانید که همانا خدا را لطف و مهربانی است و به حال همه آگاه است.»(آیه 34/ سوره احزاب)
والدین و تربیت فرزندان
خداوند در آیه 58 سوره نور، پدر و مادر را موظف به تربیت فرزندان با تعلیم آداب می‌داند و از آنها می‌خواهد تا همه تلاش خویش را به کار گیرند که کودکان حتی مسائل ریز زندگی مانند آداب ورود به محل استراحت والدین را بشناسند و اجازه ندهند تا کودکان در خانه، خودسرانه عمل کنند و به هر کجا و هر زمانی که می‌خواهند وارد شوند. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ۚ مِنْ قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُمْ مِنَ الظَّهِيرَةِ وَمِنْ بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ۚ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَكُمْ ۚ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ ۚ طَوَّافُونَ عَلَيْكُمْ بَعْضُكُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ.»
یکی از راه‌های پیشنهادی قرآن کریم برای ادامه حیات طیبه همراه با آرامش رعایت تقواست. خداوند در آیه ششم سوره تحریم می‌فرماید: «یَا أَیهُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَکمُ وَ أَهْلِیکم نَارًا؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید؛ خود و خانواده خود را از آتش نگاه دارید.» دوری از مال حرام از جمله مصداق‌های این آیه شریفه است که در تربیت فرزندان سهم بسزایی دارد.
یکی از موارد مورد اهتمام قرآن کریم در بر خورد اعضای جامعه با یکدیگر نیکو سخن گفتن و التزام به ادب است. حضرت ابراهیم(ع) که سال‌ها با پدر و در برخی از روایات با عموی مشرک خود به نام آزر زندگی می‌کرد، در دعوت وی به توحید رعایت احترام و ادب را به جای می‌آورد.
در دو آیه 44 و 45 سوره مریم، حضرت ابراهیم(ع) با لحنی مؤدبانه با پدر خود صحبت می‌کند و سعی می‌کند، وی را با استدلال‌های عقلانی به سمت توحید هدایت کند. «يَا أَبَتِ لَا تَعْبُدِ الشَّيْطَانَ ۖ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلرَّحْمَٰنِ عَصِيًّا * يَا أَبَتِ إِنِّي أَخَافُ أَنْ يَمَسَّكَ عَذَابٌ مِنَ الرَّحْمَٰنِ فَتَكُونَ لِلشَّيْطَانِ وَلِيًّا؛ ای پدر، هرگز شیطان را نپرست که شیطان سخت با خدای رحمان مخالفت و عصیان کرد * ای پدر، از آن سخت می‌ترسم که از خدای مهربان بر تو قهر و عذاب رسد و به دوزخ با شیطان یار و یاور باشی.»
مدیریت خانواده از نگاه قرآن
از آنجا که خانواده یک واحد اجتماعى است و نیاز به مدیریت دارد و تأمین معیشت و نفقه زن به مرد سپرده شده است و از سویى، ویژگى جسمى و روحى مرد نیز براى سرپرستى خانواده سزاوار است، مدیریت خانواده به مرد سپرده شده است: خداوند در آیه 34 سوره نساء می‌فرماید: «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاء بِمَا فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللّهُ؛ مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، به‌خاطر برتری‌هایى که خداوند از نظر نظام اجتماع براى بعضى نسبت به بعضى دیگر قرار داده است، و به‌خاطر انفاق‌هایى که از اموال‌شان در مورد زنان می‌کنند، و زنان صالح، زنانى هستند که متواضع هستند، و در غیاب همسر خود، اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقى که خدا براى آنان قرار داده، حفظ می‌کنند.»
قرآن بیشترین ستایش را از زنان در نقش مادرى داشته و در تقسیم وظایف میان زن و شوهر کار تربیت فرزندان را به مادران سپرده است. دستورات صریح قرآن در واگذارى تربیت فرزندان به مادر و ارائه الگوهاى موفق مادران مربى که در این میسر به سه نمونه از مادران الگوى قرآنى اشاره شده است: مادر مریم، مادر عیسى(ع) و مادر موسى(ع).
قرآن کریم در آیه 26 سوره قصص می‌فرماید: «قالَتْ إِحْداهُما يا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ»؛ در اینجا خداوند از شعور بالا، دقیق، دریافت واقعنگر و شخصیتشناسى درست دختران، سخن گفته است و آن قضاوت و شناختى است که دختران شعیب(ع) پس از دیدار کوتاه با موسى(ع) به هنگام آب دادن گوسفندان به آن رسیدند و هنگامى که به خانه برگشتند آن دریافت را به پدر ابراز داشتند. یکى از آن دو دختر گفت: «پدرم او را استخدام کن. زیرا بهترین کسى را که می‌توانى استخدام کنى آن کس است که قوى و امین باشد و او همین مرد است.»
در شرایط سخت اقتصادی بسیاری از خانواده‌ها از ترس مشکلات مالی، فرزند بیشتر را موجب بدتر شدن وضعیت اقتصادی خانواده می‌دانند و بسیاری از موارد سقط جنین و اختلافات و مشاجره‌های خانوادگی به خاطر مسائل اقتصادی است. خداوند در آیه 31 سوره اسراء می‌فرماید: «وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِيَّاكُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ كانَ خِطْأً كَبِيراً؛ فرزندانتان را از ترس فقر نکشید، ما آنها و شما را روزى می‌دهیم، مسلماً کشتن آنها گناه بزرگى است.»
ازدواج؛ مایه آرامش و رحمت در زندگی
خداوند در آیات زیادی صحبت از زوجیت کرده است. از نگاه قرآن کریم زوجیت زن و مرد منشأ الهی دارد؛ به این معنی که خداوند متعال این دو صنف را برای زوجیت یکدیگر آفریده است. خداوند در آیه یکم سوره نساء می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن نَّفُسٍ وَاحِدَهٍ وَ خَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا، وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا؛ ای مردم، بترسید از پروردگار خود، آن خدایی که همه شما را از یک تن بیافرید و هم از آن، جفت او را خلق کرد و از آن دو تن خلقی بسیار در اطراف عالم از مرد و زن پراکند، و بترسید از آن خدایی که به نام او از یکدیگر مسئلت و درخواست می‌کنید و درباره ارحام کوتاهی نکنید، که خدا مراقب اعمال شماست.»
همچنین خداوند در آیه 21 سوره روم می‌فرماید: «وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً...؛ و از نشانههاى او اینکه از جنس خودتان همسرانى براى شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودت و رحمت قرار داد... .»
یکی از تعبیرهای قرآنی در خصوص زن و مرد در خانواده تعبیر پوشش و لباس است. خداوند در سوره بقره آیه 187 می‌فرماید : «هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ؛ همسرانتان، لباس شما هستند و شما لباس آنها»، تعبیر لباس از زن و مرد در نقش همسرى، میرساند که از فواید و کارکردهاى همسرى، مصونیت‌بخشى، حفظ وقار و آراستگى هر یک از همسران نسبت به دیگرى است.
مشورت از نظر قرآن جایگاه والایی دارد به‌طوری که خداوند از پیامبر(ص) نیز می‌خواهد در برخی از امور خود مشورت نماید. خداوند در آیه 159 سوره آل عمران می‌فرماید: «و شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَي اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَکِّلينَ.»؛ از آنجا که خدا و رسول او نیاز به مشورت ندارند، و لیکن خداى تعالى این دستور را رحمت براى امت قرار داده، چون هر کس از امت پیامبر(ص) که مشورت کند، چنان نیست که هیچ رشدى عایدش نشود و کسى که آن را ترک کند، ممکن نیست که به هیچ مقدار و هیچ نوعى از گمراهى و کجى گرفتار نشود.
از این‌رو خداوند در دو سوره از قرآن، زنان را مشاور همسرانشان معرفى کرده است و در آیه 233 سوره بقره می‌فرماید: «وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ ... فِصَالًا عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَ تَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا؛ مادران فرزندان خود را دو سال تمام شیر میدهند... و اگر پدر و مادر به رضایت و مصلحت دید یکدیگر بخواهند فرزند را از شیر بگیرند هر دو را رواست.»
در آیه ششم سوره طلاق می‌فرماید: «وَأْتَمِرُوا بَيْنَكُمْ بِمَعْرُوفٍ ۖ وَإِنْ تَعَاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَىٰ؛ و در کار فرزند میان خود به نیکی مشورت و سازش کنید. و اگر با هم سختگیری کنید مادر صرف‌نظر کند تا زن دیگری او را شیر دهد.»
علاوه بر آیات مختلف قرآن کریم در بسیاری از سوره‌های قرآنی چون یوسف، نوح، ابراهیم، مریم در قالب قصه‌های قرآنی روابط پسندیده و ناپسند شخصیت‌های مثبت و منفی در یک خانواده معرفی شدند. نگاه عمیق به قصص قرآنی و دریافت نکات و پندهای قرآنی راه‌گشای بسیاری از معضلات امروز خانواده‌ها خواهد بود.
معرفی چند کتاب در حوزه قرآن و خانواده
خانواده قرآنی (ویژگی‌ها و وظایف اعضای آن) نویسنده عیسی عیسی‌زاده، سبک زندگی خانواده از دیدگاه قرآن، معاونت فرهنگی تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی،کتاب خانواده و حقوق فرزندان از منظر قرآن و احادیث نویسنده سیدحسین سجادی بافقی، اخلاق در خانواده از منظر قرآن و نهج‌البلاغه از مرجان باوفا و خانواده قرآنی، محسن قرائتی از جمله کتاب‌های نوشته شده در حوزه قرآن و خانواده است.
منابع:
پرتال جامع علوم انسانی
دانشنامه اسلامی
رازی، مفاتیح الغیب، ج ۱۵، ص ۸۹٫
پژوهشنامه معارف قرآنی
انتهای پیام
