دریای معارف عرفه؛ از خودسازی تا تمدن‌سازی

حجت‌الاسلام سیدمحمدرضا علاءالدین، نویسنده و پژوهشگر علوم قرآن در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان درباره فلسفه دعا و نیایش در اسلام اظهار کرد: در روایت آمده که دعا سلاح انبیاست و خداوند می‌فرماید اگر دعای شما نبود، به شما توجهی نمی‌کردم. درواقع، دعا رابطی بین بنده و مولاست، به‌گونه‌ای که عبد را با مولای خودش مرتبط می‌کند.

وی افزود: دعا یعنی خواندن خدا به نحو مطلوب برای حوائج انسانی که سر تا پا نیازمند است. خداوند می‌فرماید: «شما فقیر هستید... مرا بخوانید تا شما را اجابت و نیازهایتان را برطرف کنم.» به حضرت موسی(ع) خطاب شد که حتی نمک آشت را هم از ما بخواه؛ به این معنا که انسان فقر و نیازمندی‌های خودش را فراموش نکند و بداند فقط کسی می‌تواند نیازهای او را به نحو احسن برطرف کند که آفریننده، مالک و همه‌کاره اوست. بهترین شکل این ارتباط در قالب دعا، کارگاه آموزشی ائمه‌ اطهار(ع) است که در ادعیه آنها مشاهده می‌کنیم و به زیبایی با خدا گفت‌وگو می‌کنند؛ ابتدا به حمد و سپاس الله و توصیف اسماء و صفات الهی می‌پردازند و سپس مشکلات خود و درخواست رفع آنها و رسیدگی به حوائج دنیوی و اخروی را بیان می‌کنند که بیشتر نیز حوائج اخروی مدنظر است.

این نویسنده و پژوهشگر علوم قرآن بیان کرد: دعا و نیایش امر بسیار لازمی است که اگر از زندگی مفقود شود، رابطه انسان با هستی‌بخش خود و ملکوت اعلی قطع می‌شود و قاعدتاً چنین انسانی در دنیا و آخرت به نتیجه مطلوب نخواهد رسید و بلکه اسیر شیطان خواهد شد. هر چند خدا به همه امور عالم است، ولی به انسان اراده و توان داده است تا زبان بگشاید و با اراده خود، خواسته‌هایش را که برای رشد و تعالی اوست، طلب کند. این طلب نیاز از خدا موجب یادآوری فقر انسان می‌شود و انسان باید این فقر را به خودش تذکر دهد تا خوی تکبر، غرور و بسیاری از رذائل اخلاقی از او زدوده و روح بندگی و عبودیت در برابر حضرت حق، در وجودش پدیدار شود.

وی ادامه داد: اگر انسان با رعایت شرایط دعا کند، خداوند تعالی دست رد به سینه بندگانش نمی‌زند، منتهی چون مهربان و عالم است، اگر بنده‌اش دعا کند و حاجتی بخواهد که به ضرر او باشد، این دعا را برای او حفظ و در جایی دیگر برآورده می‌کند. در روایت آمده است که در روز قیامت وقتی نامه اعمال را بررسی می‌کنند، امکان دارد اعمال حسنه‌ انسان کم و از این بابت نگران و ناراحت باشد، آن وقت می‌بیند نوری می‌آید و بر صفحه اعمال خوب او قرار می‌گیرد و این اعمال نسبت به اعمال بدش افزایش پیدا می‌کند، می‌پرسد این نور چیست و در جواب می‎‌گویند، این دعاهایی است که در دنیا درخواست می‌کردی و به صلاحت نبود که اجابت شود. به همین دلیل، این‌ها را برایت ذخیره کرده‌ایم تا در این زمان که نیازمندی، به کار تو بیاید و مشکلاتت را برطرف کند.

علاءالدین تصریح کرد: دعا و به‌ویژه دعای عرفه، مجموعه دانشی پیش روی ما قرار می‌دهد که در آن انسان‌شناسی، خداشناسی، معادشناسی و امام‌شناسی نیز وجود دارد. مجموعه‌ای از معارف در دعای عرفه مشاهده می‌شود و همان‌طور که از نام این دعا پیداست، عرفه برای شناخت و خودشناسی است؛ اینکه انسان خود و خدایش را بشناسد و بتواند در پرتو این شناخت به آن مراتب مطلوبی که از قرب خداوند طالب است، برسد.

وی گفت: در دعای عرفه، فرازهایی به چشم می‌خورد که از حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) و امام زین‌العابدین(ع) است و تعابیر دیگری که در دعاهایی مثل کمیل یا دعاهای منسوب به امیرالمؤمنین(ع) در مفاتیح‌الجنان می‌خوانیم، از سه امامی است که رزمنده بودند و روحیه جهادی و رزمندگی‌شان به عینیت رسید. این موضوع نشان می‌دهد که دعا برای جهاد است؛ یک بعد این جهاد، خودسازی و سایر ابعادش جهاد دیگرسازی، جامعه‌سازی و بهسازی فکر و اندیشه یا تمدن‌سازی است.

سردبیر و مدیرمسئول فصلنامه قرآنی کوثر با بیان اینکه بزرگان ما شب و روز عرفه را بسیار مورد تأکید قرار داده‌اند، گفت: شیخ‌ عباس قمی در مفاتیح‌الجنان مطالبی در خصوص احیای شب و روز عرفه آورده و بیان کرده است که اگر کسی شب‌های قدر را از دست داده و احساس می‌کند آمرزیده نشده است، بهترین فرصت طلایی پیش روی او برای طلب آمرزش و مغفرت نزد حضرت حق‌تعالی، شب و روز عرفه است که باید با کسب آمادگی، دعای عرفه را بخواند، از خدا طلب آمرزش کند و حاجاتش را بطلبد تا خداوند نیز او را مشمول لطف و رحمت بی‌کران خود قرار دهد.

وی تأکید کرد: یکی از زیارت‌هایی که مخصوصاً در روز عرفه سفارش شده، زیارت حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) است تا افراد با روحیه جهادی و جنگندگی آشنا شوند و در پرتو آن با نفس خود مبارزه و خودسازی، تهذیب نفس و تطهیر روح کنند تا به نتایج مطلوبی که مدنظر حضرت حق است، برسند و رضایت خداوند را جلب کنند.

فاطمه کاظمینی