شورای عالی انقلاب فرهنگی به مثابه «قرارگاه فرهنگی» از نگاه رهبر معظم انقلاب
از نگاه رهبر معظم انقلاب شورای عالی انقلاب فرهنگی از چنان جایگاه رفیعی در حوزه فرهنگ برخوردار است که باید به آن به منزله «قرارگاه فرهنگی کشور» نگریسته شده و اعضای آن نیز باید چنین باوری داشته باشند؛ «باور كنید كه شورای عالی انقلاب فرهنگی قرارگاه مركزی فرهنگی كشور است؛ باور كنید كه اینجا فرماندهی مسائل عمده فرهنگی كشور و سیاست‌گذاری كشور را بر عهده دارد.»
19 آذر سالروز تأسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی به فرمان امام خمینی(ره) است؛ نهادی که در ابتدا براساس پیام امام خمینی(ره) در اول فروردین 1359 برای انجام سه وظیفه «انقلاب اساسی در دانشگاه‌های سراسر كشور»، «تصفيه اساتيد مرتبط با شرق و غرب» و «تبديل دانشگاه به محيطی سالم برای تدوين علوم عالی اسلامی» شکل گرفت اما به مرور زمان و براساس مقتضیات انقلاب در حوزه علم و فرهنگ مسئولیت‌ها و وظایف دیگری را عهده‌دار شد.
وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی را می‌توان در سه حوزه سیاست‌گذاری، تدوین ضوابط و نظارت تقسیم‌بندی کرد؛ تهیه و تدوین سیاست‌ها و طرح‌های راهبردی کشور در زمینه‌های مختلف فرهنگی از جمله در حوزه‌های زنان، تبلیغات، اطلاع‌رسانی، چاپ و نشر، بی‌سوادی، دانشگاه‌ها، برقراری روابط علمی و پژوهشی و فرهنگی با سایر کشورها، همکاری حوزه و دانشگاه، فعالیت‌های دینی و معنوی، تهاجم فرهنگی و سایر حوزه‌های فرهنگی مربوطه از جمله وظایف سیاست‌گذاری این شورا محسوب می‌شود. همچنین تعیین ضوابط تأسیس مراکز علمی و آموزشی و نیز ضوابط گزینش مدیران و استادان و دانشجویان از جمله وظایف این شورا می‌باشد. بررسی و تحلیل شرایط فرهنگی ایران و جهان، بررسی الگوهای توسعه و پیامدهای فرهنگی آن، بررسی وضع فرهنگ و آموزش کشور و نیز نظارت بر اجرای مصوبات شورا از جمله وظایف نظارتی شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌باشد.
تدبير و تأكيد رهبر كبير انقلاب و مقام معظم رهبری بر استمرار وجود نهادی كه به‌طور دائم و به‌صورت مستمر و فعال موضوع فرهنگ و علم را طراحی و برنامه‌ريزی كند، از اهميت راهبردى اين نهاد حكايت دارد. تدبيرى كه موجب شده حجم زيادی از كاركردها در حوزه علم و فرهنگ و آنچه كه مبنای عمل در حوزه علم، آموزش، تحقيق و پژوهش قرار می‌گيرد، براساس مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی باشد. اين موضوع نشان می‌دهد كه اين تدبير و انديشه از ابتدا با رهبران انقلاب بوده است و به‌دليل اهميتی كه بخش علم، تحقيق و فرهنگ داشته اين نهاد در جايگاه تصميم‌سازی و تصميم‌گيری كشور پيش‌بينى شده است.
در طی ده سال اخیر اما رهبر معظم انقلاب نگاه متفاوت‌تر و انتظارات بالاتری از شورای عالی انقلاب فرهنگی داشته‌اند که این نهاد بتواند با توجه به تحولات پرسرعت در حوزه‌های علمی و فرهنگی خود را به روز کرده و کنش مؤثری در عرصه مهندسی و هدایت فرهنگی داشته باشد که به یک سری تغییرات ساختاری در این نهاد منجر شد.
رهبر معظم انقلاب در همین سخنرانی اخیر با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 15 آذر نقش و رسالت اصلی این شورا را «هدایت فرهنگی کشور» خوانده و فرمودند: «شورای‌عالی انقلاب فرهنگی باید با رصد و شناخت دقیق ضعف‌ها و گزاره‌های غلط فرهنگی در عرصه‌های مختلف، راه‌حل‌های عالمانه‌ای برای رواج گزاره‌های صحیح و پیش‌بَرنده، ارائه کند.»
ایشان در تشریح و تبیین هدایت فرهنگی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز فرمودند: «شورای‌عالی انقلاب فرهنگی می‌تواند با هدایت صحیح هزاران تشکل مردمی که در کارهای فرهنگی متنوع و گسترده‌ای فعالیت دارند، زمینه‌ساز شکل‌گیری حرکت عمومی در مقوله‌های مهمی همچون گسترش فرهنگ قناعت و عدم اسراف شود.»
در واقع رهبر معظم انقلاب در این سخنان لزوم یک بازسازی انقلابی را در ساختار فرهنگی کشور مجددا متذکر شده و بر نقش محوری شورای عالی انقلاب فرهنگی در این بازسازی تأکید کردند؛ بازسازی‌ای که «رصد دائم تغییراتِ معمولاً پنهان فرهنگی و علاج به موقع آنها» از جمله ملزومات اصلی آن است و بنیان اصلی این اصلاح ساختار فرهنگی نیز «مهندسی صحیح فرهنگی» با محوریت شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
البته این جایگاه رفیع شورا در نگاه مقام معظم رهبری نگاه جدیدی نیست؛ ایشان در حکم انتصاب اعضای جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی در 23 آبان 1400 در تشریح وظایف و رسالت اصلی این شورا فرمودند: «مأموریت شورای عالی انقلاب فرهنگی، از آغاز، ساماندهی به وضعیت فرهنگ و دانش در کشور و سیاست‌گذاری در این دو مقوله، هدایت دستگاه‌های متصدی آن به سمت ارزش‌ها و هدف‌های انقلاب و برآوردن نیازهای فکری این دستگاه‌ها و ظاهر شدن در نقش قرارگاه فرهنگی کشور بوده است.»
اطلاق اصطلاح «قرارگاه فرهنگی کشور» به این شورا در حقیقت اشاره به این دارد که این شورا در حوزه فرهنگی و ایجاد تحول انقلابی در این حوزه، یک جایگاه کانونی و محوری داشته و به نوعی باید به این نهاد به منزله مغز متفکر نظام در عرصه فرهنگی نگریست.
بر همین مبناست که رهبر معظم انقلاب در سخنانی در 19 آذر 1392 در دیدار اعضای این شورا، تاسیس این نهاد را یکی از آن ابتکارات واقعا بابرکت امام بزرگوار خوانده و تأکید فرمودند: «باور كنید كه شورای عالی انقلاب فرهنگی قرارگاه مركزی فرهنگی كشور است؛ باور كنید كه اینجا فرماندهی مسائل عمده فرهنگی كشور و سیاست‌گذاری كشور را بر عهده دارد.» و در تبیین مفهوم قرارگاه فرهنگی و نسبت شورای عالی انقلاب فرهنگی با آن می‌فرمایند: «تعبیر قرارگاه ممکن است به بعضی گوش‌ها سنگین بیاید - قرارگاه یک اصطلاح جنگی است، اصطلاح نظامی است - و بگویند آقا، قرارگاه مال مسائل نظامی است، شما در مسائل فرهنگی هم فکر نظامی را رها نمی‌کنید! واقع قضیه این است که کارزار فرهنگی از کارزار نظامی اگر مهم‌تر نباشد و اگر خطرناکتر نباشد، کمتر نیست؛ این را بدانید؛ یعنی می‌دانید هم شما، واقعا یک میدان کارزار است اینجا. و بخصوص در قرارگاه‌های نظامی این‌جوری است؛ قرارگاه مسئولیت اجرای مستقیم به معنای اینکه یک واحدی متعلق او باشد، ندارد؛ اما واحدها در اختیار او قرار می‌گیرند، به تعبیر نظامی در کنترل عملیاتىِ او قرار می‌گیرند. وقتی ما یک قرارگاه نظامی تشکیل می‌دهیم، فرض بفرمایید سپاه می‌گوید این یگان‌های من در کنترل عملیاتی آن تشکیلات [هستند]، پشتیبانی این یگان، متعلق به آن سازمان است - یا ارتش، یا سپاه، یا هر دستگاه دیگر - اما به‌کارگیری این و هدایت این، به عهده قرارگاه است؛ یعنی یک چنین حالتی را در اینجا بایستی توجه داشت.»
ایشان برخلاف برخی افراد که به نفس وجود چنین نهادی انتقاد دارند یا اینکه مصوبات آن را دخالت در کار مجلس می‌دانند، معتقدند: «یكی از مهمترین خواص و نقاط مهمّ شورای انقلاب فرهنگی این است كه این شورا موجب می‌شود كه مسئله فرهنگ كشور تابع زیر و بالا شدن جریانات سیاسی و جناح‌های سیاسی نباشد.» (بیانات در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، 19 آذر 1392) یا در جای دیگری با بیان اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی «جزو نهادهای قطعی نظام است»، فرمودند: «شورای عالی انقلاب فرهنگی یک بخشی از نظام است با یک اقتداری و تسلطی از لحاظ قانونی، که می‌تواند امر و نهی کند، باز بدارد، اقدام کند.» (بیانات در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، 23 خرداد 1390)
اما در عین حال ایشان علاوه بر تشریح و تبیین جایگاه این نهاد، به آسیب‌شناسی این شورا نیز پرداخته و در بیان برخی اشکالات می‌فرمایند: «در مورد مصوبات؛ بله، من هم کاملا اعتقادم بر همین است که به کلیات و مسائل اهم، مسائل بنیانی و زیرساختی باید پرداخته بشود؛ همچنان که در این چند سال اخیر به خصوص به این معنا توجه شده. ما قبل‌ها از این جهت ناراحت بودیم که در شورا چیزهای جزئی گاهی وقت طولانی‌ای می‌گرفت؛ همان وقت در سال‌های دهه ۶۰ که خود بنده هم در شورا بودم، همین مشکل را داشتیم که گاهی اوقات سرِ یک فرد و یک شخص مبالغی وقت گرفته می‌شد؛ کارهای اساسی می‌ماند زمین؛ لکن خب بحمدالله حالا این‌جور نیست.» (بیانات در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، 19 آذر 1392)
انتظارات مهم رهبر معظم انقلاب از این نهاد را نیز می‌توان در قالب یک تذکر و آسیب که باید پیشگیری شود در نظر گرفت آنجا که ایشان بر مطالبه‌گری و پیگیری این شورا از دستگاه‌ها برای اجرای مصوبات تأکید می‌کنند و می‌فرمایند: «شورای عالی انقلاب فرهنگی یک شورای برجسته است؛ یعنی رؤسای سه قوّه در این شورا حضور دارند، چندین وزیر و شخصیّت‌های حقیقی و کارآمد در این شورا هستند؛ باید مطالبه کنند، باید بخواهند که این سند (سند راهبردی امور نخبگان) تحقّق پیدا کند.» (بیانات در دیدار نخبگان و استعدادهای برتر علمی، 17 مهر 1398)
در پایان باید گفت برهمین مبنا و با چنین نگاهی است که رهبر معظم انقلاب شورای عالی انقلاب فرهنگی را مسئول اصلی رفع عقب‌ماندگی‌های فرهنگی دانسته و می‌فرمایند: «توقعات در زمینه مسائل فرهنگی بالاتر است. ما عقب‌ماندگی‌های زیادی داریم، نقیصه‌های زیادی داریم؛ ضعف‌های زیادی وجود دارد که یک جایی بایستی برای ترمیم و اصلاح اینها و معالجه آنچه که نابسامان است، به طور مداوم فکر کند، تلاش کند، کار کند و آن در ترکیب کلی نظام ما، همین شورای عالی انقلاب فرهنگی است.» (بیانات در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، 23 خرداد 1390)
مهدی مخبری
انتهای پیام
