فصلنامه «اسلام و مطالعات اجتماعی» در ایستگاه هفتم
گروه اندیشه: هفتمین شماره فصلنامه علمی-پژوهشی «اسلام و مطالعات اجتماعی» منتشر شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، هفتمین شماره فصلنامه علمی-پژوهشی «اسلام و مطالعات اجتماعی» به صاحب امتیازی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مدیرمسئولی حجت‌الاسلام و المسلمین نجف لک‌زایی منتشر شد. سردبیر این نشریه را حجت‌الاسلام و المسلمین حمید پارسانیا بر عهده دارد.
در این شماره فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی می‌خوانیم: «دین و جامعه در چرخش زمانی معاصر؛ عصر بازگشت به خدا» نوشته عماد افروغ، «ویژگی‌ها و انواع سنت‌های الهی در تدبیر جوامع» نگاشته نصرالله آقاجری، «تحلیل اجتماعی از اقتصاد مقاومتی بر اساس آموزههای قرآن» اثری از سیدعلی‌نقی ایازی، «رابطه التزام عملی به اعتقادات اسلامی و کیفیت زندگی «دانشجویان دختر مقطع کارشناسی پیام نور قم» کاری از زهرا رمضان‌زاده‌بادله و سیدمحمد حسینی‌سورکی، «رهیافت اخلاقی به بی‌تفاوتی در روابط اجتماعی همسایگان» نوشته علی ملکوتی‌نما، «مقایسه نگاه کارکردی به منشا دین از منظر اندیشمندان غربی و اسلامی» نگاشته محمد حسین‌پوریانی و سیدعلی‌اصغر میرخلیلی.
دین و جامعه در چرخش زمانی معاصر؛ عصر بازگشت به خدا
عماد افروغ در چکیده مقاله خود نوشته است: لزوم توجیه‌پذیری مابعدالطبیعی آرمان‌های بشری، زمینه مستعد تاریخی دین در پذیرش این آرمان‌ها، توجه به رابطه مفهومی خدا و انسان و قابلیت‌های او، به مثابه مبنای توجیه‌پذیری حقوق انسانی، توجه به حکایت‌گری و زبان گزاره‌ای دین و معطوف به حقیقت و فرونکاهیدن دین به عرصه ایمان، تجربه دینی شخصی و گروهی و نیز محروم‌نکردن دین از عقلانیت داوری ـ که تنها با گفت‌وگوی دینی و گشودگی نسبت به نقد به دست می‌آید ـ توجه واقع‌گرایانه به حقایق تاریخی و کنار‌‌‌‌زدن پرده‌ها‌‌ی واهی و القایی سکولاریسم و پی‌بردن به غفلت‌های تاریخی و برملا شدن آثار منطقی و اجتماعی جریانات غیردینیِ انسان‌انگارانه و پَسامدرنیستی از نشانه‌ها‌‌یی هستند که فضا را برای «چرخش دینی» معاصر مهیا کرده‌اند.
ویژگی‌ها و انواع سنت‌های الهی در تدبیر جوامع
در چکیده مقاله «ویژگی‌ها و انواع سنت‌های الهی در تدبیر جوامع» می‌خوانیم: سنت‌های اجتماعی، عبارتند از قوانین حقیقی یا تکوینی که ارتباط نفس‌الأمری حقائق را در جهان عینی نشان می‌دهند. سنت الهی در جامعه، رفتاری است که خداوند با اجتماعات بشری بر اساس حکمتِ خود، به‌صورت ابتدایی انجام می‌دهد. این سنت‌ها که بیان‌گر قانون‌مندی جامعه و تاریخ است، نشان از رابطه‌ای تکوینی بین اعمال انسانی با عالم هستی است که منشأ آثاری وجودی برای انسان‌ها خواهد بود. بازشناسی ویژگی‌های سنت‌های الهی و انواع آن، دغدغه اصلی این مقاله است تا نگاه جامعی را ترسیم کرده و فرصت تازه‌ای را برای گفت‌وگو طرح تفصیلی درباره سنت‌ها فراروی اندیشمندان خواهد گذاشت. انواع سنت‌های الهی در جوامع را می‌توان در سه دسته کلی: سنت‌های مطلق، سنت‌های مشروط به ایمان و سنت‌های مشروط به کفر تقسیم کرد که هر یک از آن‌ها، انواعی از سنت‌ها را در بر می‌گیرد.
تحلیل اجتماعی از اقتصاد مقاومتی براساس آموزههای قرآن
نویسندگان این مقاله در آغاز آن نوشته‌اند: ماهیت و گفتمان نظام جمهوری اسلامی، الگوی اقتصاد مقاومتی را برای توسعه و پیشرفت ضروری می‌نماید. بدین منظور این نوشتار تلاش عرصه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی را بر اساس این الگو مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و مبانی تقسیمبندی آن را مورد بررسی قرار دهد.
قلمرو روشی مقاله مبتنی بر مختصات روش کیفی است که با استفاده از مکانیزم تئوری زمینه‌ای تحلیل شده است. در این مسیر، زمینهها و موانع مؤثر بر شکل‌گیری اقتصاد مقاومتی، مورد کاوش قرار گرفته است. درباره زمینه‌های مؤثر بر شکل‌گیری اقتصاد مقاومتی بر سه عامل اساسی حمایت‌های اجتماعی، امنیت و دانش تأکید شده است و آیات مناسب هر یک و زیرمجموعه‌های آن استقراء شده است. پس از ذکر زمینه‌های بسترهای مؤثر در شکل‌گیری اقتصاد مقاومتی، از موانع تحقق اقتصاد مقاومتی یاد شده است. این موانع به‌طور کلی به دو دسته؛ حرام‌خواری: ربا، رشوه، زیادهخواهی در مصرف، ثروتاندوزی، اسراف، اتراف و نارسایی فرهنگی: وجود روحیۀ ناسپاسی، تکذیب رهبران دینی، بخل تقسیم می‌شوند.
رابطه التزام عملی به اعتقادات اسلامی و کیفیت زندگی «دانشجویان دختر مقطع کارشناسی پیام نور قم»
ئر چکیده این مقاله می‌خوانیم: کیفیت و رضایت از زندگی همواره از مباحث چالش‌برانگیز در حوزه‌های علوم اجتماعی و روان‌شناسی بوده‌اند و بحث از تأثیر التزام به اعتقادات دینی ـ اسلامی ـ در بهبود کیفی زندگی و ارتقای سطح سلامت روانی نیز به خصوص برای دین‌مداران و جوامع دین‌سالار مسئله‌ای قابل توجه است. هدف این پژوهش، بررسی رابطۀ التزام عملی به اعتقادات اسلامی و کیفیت زندگی و رضایت از آن است. جامعۀ آماری نیز دانشجویان دختر مقطع کارشناسی دانشگاه پیام نور شهر قم در سال تحصیلی 94ـ 1393 می‌باشند که. از میان آن‌ها 240 نفر به‌عنوان نمونه و به روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شده‌اند. ابزار آزمون و مطالعه تحلیلی، مقیاس خودسنجی التزام عملی به اعتقادات اسلامی، مقیاس پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی و برگه پرسش‌نامه رضایت از زندگی (SWLS) بوده است. طرح پژوهش نیز تحقیق غیرآزمایشی، از نوع همبستگی می‌باشد. تحلیل داده‌ها، با روش‌های آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی و با بهره‌گیری از
نرم‌افزار تحلیل دادههای آماری انجام گرفته است. تحلیل دادههای پژوهشی نشان از وجود رابطۀ مثبت و معناداری بین التزام عملی به اعتقادات اسلامی و کیفیت زندگی جامعۀ آماری است.
رهیافت اخلاقی به «بی‌تفاوتی» در روابط اجتماعی همسایگان
نویسندگان در چکیده این مقاله نوشته‌اند: «بی‌تفاوتی» نسبت به دیگران به‌خصوص همسایه‌ها و بی‌اعتنایی به حوادث اجتماعی و سیاسی در جامعه از مسائلی است که امروزه با پیشرفت جوامع و توسعه شهرها و نیز دگرگونی ارزش‌ها، دامنه آن گسترش یافته و بیشتر عرصه‌های زندگی مردم را تحت تأثیر خود قرار داده است. این نوشتار می‌کوشد با رهیافت اخلاقی و با روش اسنادی و تحلیل محتوا، ناروایی «بی‌تفاوتی» در روابط همسایگی را با بهره‌گیری از آموزههای قرآن، حدیث و استدلال‌های عقلی بازخوانی کرده و دلایلی را برای تقبیح رفتار «بی‌تفاوتی» ارائه کند تا زمینه‌ای برای اصلاح رفتارهای اجتماعی همسایه‌ها و فرصتی جهت ایجاد همدلی و همزبانی میان آن‌ها، فراهم کند. یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد که آموزههای اخلاقی اسلام، بی‌تفاوتی را برنمی‌تابد. ناسازگاری «بی‌تفاوتی» با روح آموزههای اسلامی و مخالفت با اصولی مانند: اصل مسئولیت، همبستگی اجتماعی، نظارت اجتماعی، اصل سودمندی و خیرخواهی، در کنار ناسازگاری با قواعد اخلاقی همچون: قانون تعمیم‌پذیری و قاعده زرّین، از دلایل ذکر شده در این مقاله است.
مقایسه نگاه کارکردی به منشا دین از منظر اندیشمندان غربی و اسلامی
در چکیده مقاله «مقایسه نگاه کارکردی به منشا دین از منظر اندیشمندان غربی و اسلامی» آمده است که امروزه بحث از منشأ دین، در شمار بحث‌های فلسفۀ دین و کلام جدید قرار گرفته و هنوز نمی‌توان تبیین نهایی و مورد اجماعی در این باره به دست داد. با این وجود، از جمله دیدگاه و رهیافت‌های مهم درباره دین، نظریه‌های کارکردی آن است که بر پایه مبانی خاص نظری، منشأ و خاستگاه دین با توجه به کارکردهای فردی و اجتماعی آن در دو رهیافت روان شناختی و جامعه شناختی توجیه و تبیین می‌گردد. در برخی آثار و اندیشه‌های متفکران مسلمان نیز زمینه‌های گرایش بشر به سوی دین و نیازهای معرفتی و عاطفی او به دین مورد توجه قرار گرفته و از تأملات کارکردی برای توجیه دینداری استفاده شده است. این نوشتار بر آن است تا مهم‌ترین تمایز دیدگاه کارکردی از منظر اندیشمندان غربی و مسلمان را مورد بررسی قرار داده و به نقدهای عام و خاص بر تبیین افراطی آن از جهت مبنا و روش، بپردازد. علاوه بر اینکه محتوای هر یک از این دو دیدگاه نیز مورد سنجش قرار گرفته و نگاه تقلیل‌گرایانه، به کارکردهای دین ـ که ناشی از عدم توجه به حقانیت دین و خلط میان منشأ دینداری و منشأ دین است ـ در اندیشه متفکران غربی، نقد و بررسی قرار خواهد گرفت.
در این شماره فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی می‌خوانیم: «دین و جامعه در چرخش زمانی معاصر؛ عصر بازگشت به خدا» نوشته عماد افروغ، «ویژگی‌ها و انواع سنت‌های الهی در تدبیر جوامع» نگاشته نصرالله آقاجری، «تحلیل اجتماعی از اقتصاد مقاومتی بر اساس آموزههای قرآن» اثری از سیدعلی‌نقی ایازی، «رابطه التزام عملی به اعتقادات اسلامی و کیفیت زندگی «دانشجویان دختر مقطع کارشناسی پیام نور قم» کاری از زهرا رمضان‌زاده‌بادله و سیدمحمد حسینی‌سورکی، «رهیافت اخلاقی به بی‌تفاوتی در روابط اجتماعی همسایگان» نوشته علی ملکوتی‌نما، «مقایسه نگاه کارکردی به منشا دین از منظر اندیشمندان غربی و اسلامی» نگاشته محمد حسین‌پوریانی و سیدعلی‌اصغر میرخلیلی.
دین و جامعه در چرخش زمانی معاصر؛ عصر بازگشت به خدا
عماد افروغ در چکیده مقاله خود نوشته است: لزوم توجیه‌پذیری مابعدالطبیعی آرمان‌های بشری، زمینه مستعد تاریخی دین در پذیرش این آرمان‌ها، توجه به رابطه مفهومی خدا و انسان و قابلیت‌های او، به مثابه مبنای توجیه‌پذیری حقوق انسانی، توجه به حکایت‌گری و زبان گزاره‌ای دین و معطوف به حقیقت و فرونکاهیدن دین به عرصه ایمان، تجربه دینی شخصی و گروهی و نیز محروم‌نکردن دین از عقلانیت داوری ـ که تنها با گفت‌وگوی دینی و گشودگی نسبت به نقد به دست می‌آید ـ توجه واقع‌گرایانه به حقایق تاریخی و کنار‌‌‌‌زدن پرده‌ها‌‌ی واهی و القایی سکولاریسم و پی‌بردن به غفلت‌های تاریخی و برملا شدن آثار منطقی و اجتماعی جریانات غیردینیِ انسان‌انگارانه و پَسامدرنیستی از نشانه‌ها‌‌یی هستند که فضا را برای «چرخش دینی» معاصر مهیا کرده‌اند.
ویژگی‌ها و انواع سنت‌های الهی در تدبیر جوامع
در چکیده مقاله «ویژگی‌ها و انواع سنت‌های الهی در تدبیر جوامع» می‌خوانیم: سنت‌های اجتماعی، عبارتند از قوانین حقیقی یا تکوینی که ارتباط نفس‌الأمری حقائق را در جهان عینی نشان می‌دهند. سنت الهی در جامعه، رفتاری است که خداوند با اجتماعات بشری بر اساس حکمتِ خود، به‌صورت ابتدایی انجام می‌دهد. این سنت‌ها که بیان‌گر قانون‌مندی جامعه و تاریخ است، نشان از رابطه‌ای تکوینی بین اعمال انسانی با عالم هستی است که منشأ آثاری وجودی برای انسان‌ها خواهد بود. بازشناسی ویژگی‌های سنت‌های الهی و انواع آن، دغدغه اصلی این مقاله است تا نگاه جامعی را ترسیم کرده و فرصت تازه‌ای را برای گفت‌وگو طرح تفصیلی درباره سنت‌ها فراروی اندیشمندان خواهد گذاشت. انواع سنت‌های الهی در جوامع را می‌توان در سه دسته کلی: سنت‌های مطلق، سنت‌های مشروط به ایمان و سنت‌های مشروط به کفر تقسیم کرد که هر یک از آن‌ها، انواعی از سنت‌ها را در بر می‌گیرد.
تحلیل اجتماعی از اقتصاد مقاومتی براساس آموزههای قرآن
نویسندگان این مقاله در آغاز آن نوشته‌اند: ماهیت و گفتمان نظام جمهوری اسلامی، الگوی اقتصاد مقاومتی را برای توسعه و پیشرفت ضروری می‌نماید. بدین منظور این نوشتار تلاش عرصه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی را بر اساس این الگو مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و مبانی تقسیمبندی آن را مورد بررسی قرار دهد.
قلمرو روشی مقاله مبتنی بر مختصات روش کیفی است که با استفاده از مکانیزم تئوری زمینه‌ای تحلیل شده است. در این مسیر، زمینهها و موانع مؤثر بر شکل‌گیری اقتصاد مقاومتی، مورد کاوش قرار گرفته است. درباره زمینه‌های مؤثر بر شکل‌گیری اقتصاد مقاومتی بر سه عامل اساسی حمایت‌های اجتماعی، امنیت و دانش تأکید شده است و آیات مناسب هر یک و زیرمجموعه‌های آن استقراء شده است. پس از ذکر زمینه‌های بسترهای مؤثر در شکل‌گیری اقتصاد مقاومتی، از موانع تحقق اقتصاد مقاومتی یاد شده است. این موانع به‌طور کلی به دو دسته؛ حرام‌خواری: ربا، رشوه، زیادهخواهی در مصرف، ثروتاندوزی، اسراف، اتراف و نارسایی فرهنگی: وجود روحیۀ ناسپاسی، تکذیب رهبران دینی، بخل تقسیم می‌شوند.
رابطه التزام عملی به اعتقادات اسلامی و کیفیت زندگی «دانشجویان دختر مقطع کارشناسی پیام نور قم»
ئر چکیده این مقاله می‌خوانیم: کیفیت و رضایت از زندگی همواره از مباحث چالش‌برانگیز در حوزه‌های علوم اجتماعی و روان‌شناسی بوده‌اند و بحث از تأثیر التزام به اعتقادات دینی ـ اسلامی ـ در بهبود کیفی زندگی و ارتقای سطح سلامت روانی نیز به خصوص برای دین‌مداران و جوامع دین‌سالار مسئله‌ای قابل توجه است. هدف این پژوهش، بررسی رابطۀ التزام عملی به اعتقادات اسلامی و کیفیت زندگی و رضایت از آن است. جامعۀ آماری نیز دانشجویان دختر مقطع کارشناسی دانشگاه پیام نور شهر قم در سال تحصیلی 94ـ 1393 می‌باشند که. از میان آن‌ها 240 نفر به‌عنوان نمونه و به روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شده‌اند. ابزار آزمون و مطالعه تحلیلی، مقیاس خودسنجی التزام عملی به اعتقادات اسلامی، مقیاس پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی و برگه پرسش‌نامه رضایت از زندگی (SWLS) بوده است. طرح پژوهش نیز تحقیق غیرآزمایشی، از نوع همبستگی می‌باشد. تحلیل داده‌ها، با روش‌های آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی و با بهره‌گیری از
نرم‌افزار تحلیل دادههای آماری انجام گرفته است. تحلیل دادههای پژوهشی نشان از وجود رابطۀ مثبت و معناداری بین التزام عملی به اعتقادات اسلامی و کیفیت زندگی جامعۀ آماری است.
رهیافت اخلاقی به «بی‌تفاوتی» در روابط اجتماعی همسایگان
نویسندگان در چکیده این مقاله نوشته‌اند: «بی‌تفاوتی» نسبت به دیگران به‌خصوص همسایه‌ها و بی‌اعتنایی به حوادث اجتماعی و سیاسی در جامعه از مسائلی است که امروزه با پیشرفت جوامع و توسعه شهرها و نیز دگرگونی ارزش‌ها، دامنه آن گسترش یافته و بیشتر عرصه‌های زندگی مردم را تحت تأثیر خود قرار داده است. این نوشتار می‌کوشد با رهیافت اخلاقی و با روش اسنادی و تحلیل محتوا، ناروایی «بی‌تفاوتی» در روابط همسایگی را با بهره‌گیری از آموزههای قرآن، حدیث و استدلال‌های عقلی بازخوانی کرده و دلایلی را برای تقبیح رفتار «بی‌تفاوتی» ارائه کند تا زمینه‌ای برای اصلاح رفتارهای اجتماعی همسایه‌ها و فرصتی جهت ایجاد همدلی و همزبانی میان آن‌ها، فراهم کند. یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد که آموزههای اخلاقی اسلام، بی‌تفاوتی را برنمی‌تابد. ناسازگاری «بی‌تفاوتی» با روح آموزههای اسلامی و مخالفت با اصولی مانند: اصل مسئولیت، همبستگی اجتماعی، نظارت اجتماعی، اصل سودمندی و خیرخواهی، در کنار ناسازگاری با قواعد اخلاقی همچون: قانون تعمیم‌پذیری و قاعده زرّین، از دلایل ذکر شده در این مقاله است.
مقایسه نگاه کارکردی به منشا دین از منظر اندیشمندان غربی و اسلامی
در چکیده مقاله «مقایسه نگاه کارکردی به منشا دین از منظر اندیشمندان غربی و اسلامی» آمده است که امروزه بحث از منشأ دین، در شمار بحث‌های فلسفۀ دین و کلام جدید قرار گرفته و هنوز نمی‌توان تبیین نهایی و مورد اجماعی در این باره به دست داد. با این وجود، از جمله دیدگاه و رهیافت‌های مهم درباره دین، نظریه‌های کارکردی آن است که بر پایه مبانی خاص نظری، منشأ و خاستگاه دین با توجه به کارکردهای فردی و اجتماعی آن در دو رهیافت روان شناختی و جامعه شناختی توجیه و تبیین می‌گردد. در برخی آثار و اندیشه‌های متفکران مسلمان نیز زمینه‌های گرایش بشر به سوی دین و نیازهای معرفتی و عاطفی او به دین مورد توجه قرار گرفته و از تأملات کارکردی برای توجیه دینداری استفاده شده است. این نوشتار بر آن است تا مهم‌ترین تمایز دیدگاه کارکردی از منظر اندیشمندان غربی و مسلمان را مورد بررسی قرار داده و به نقدهای عام و خاص بر تبیین افراطی آن از جهت مبنا و روش، بپردازد. علاوه بر اینکه محتوای هر یک از این دو دیدگاه نیز مورد سنجش قرار گرفته و نگاه تقلیل‌گرایانه، به کارکردهای دین ـ که ناشی از عدم توجه به حقانیت دین و خلط میان منشأ دینداری و منشأ دین است ـ در اندیشه متفکران غربی، نقد و بررسی قرار خواهد گرفت.
مطالب مرتبط
