آموزه‌های قرآنی مکتب عاشورا

لیلی رشیدی، مدرس دانشگاه و پیشکسوت قرآنی فارس در گفت‌وگو با ایکنا از فارس، با اشاره به آموزه‌های قرآنی مکتب عاشورا گفت: مکتب عاشورا به مثابه چشمه جوشانی است که آن را پایان نیست. سخن گفتن پیرامون حماسه عاشورا همواره کاربردی و دارای ثمره‌های فراوان عملی بوده و هست چرا که پاسخگوی نیازهای روحی و روانی انسان‌هاست.

وی افزود: در عاشورا هم اخلاق فردی هم اخلاق اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی، اقتصادی و سیاسی و هم عرفان به چشم می‌خورد و برای کسانی که خواهان اخلاقی جامع و فراگیر هستند، مکتب عاشورا در این باره کم مانند یا نایاب است.

رشیدی با بیان اینکه یکی از ویژگی‌های پیامبران و اولیای الهی تکلیف‌محوری آنان بوده است، گفت: آن بزرگواران به انجام تکلیف سخت پایبند بودند و در این باره کاری به این نکته نداشتند که با انجام تکالیف به نتیجه دلخواه خود نیز دست می‌یابند یا خیر. از آیات قرآن کریم استفاده می‌شود که همه پیامبران الهی هم مأمور به انجام تکلیف بودند و هم باید در این تکلیف‌گرایی فارغ از نتیجه‌بخشی ظاهری آن بوده باشند. در این خصوص آیه 35 سوره نحل، آیه 92 سوره مائده و آیه 18 سوره عنکبوت اشاره به همین نکته دارد.

این پیشکسوت قرآنی فارس اظهار کرد: بدیهی است که اگر بر اساس این آموزه‌های قرآنی مسئله تکلیف‌محوری به عنوان پیروزی اصلی و واقعی در ذهن جا گیرد، موضوعی به نام شکست از قاموس انسان رخت برمی‌بندند و آنان در هر دو حالت کشته شدن و شکست ظاهری و یا پیروزی بر دشمنان، خود را پیروز میدان می‌دانند.

وی، یکی از ویژگی‌های امام حسین(ع) در جریان حماسه عاشورا را تکلیف‌محوری ایشان دانست و افزود: آن حضرت در عین حال که می‌دانست قیام به شهادت ایشان و همه یارانش می‌انجامد و خاندان او به اسارت می‌روند، لحظه‌ای در این قیام درنگ و تردید نکرد چرا که آنچه مهم بود، تکلیف‌محوری و عمل به تکلیف بود.

رشیدی، آموزه دیگر مکتب عاشورا را ولایت‌مداری و ولایت‌پذیری برشمرد و گفت: در تاریخ اسلام هیچ زمانی مانند عاشورا ولایت‌مداری و ولایت‌پذیری تجلی نکرده است و هیچ انسان‌هایی نیز مانند یاران امام حسین(ع) ثمره‌های ولایت‌پذیری را بازتاب ندادند. ولایت‌پذیری آنان مقامشان را بدانجا رسانید که جاودانه روزگارشان کرد. آنان در جایگاه ولایت و بینش عمیق نسبت به مقام خلیفةاللهی اهل بیت(ع)، ولایت‌شناسی، ولایت دوستی و ولایت‌مداری را به بهترین و زیباترین صورت به تصویر کشیدند.

وی با یادآوری آیه 59 سوره نساء که خداوند فرموده است ای کسانی که ایمان آورده‌اید خدا را اطاعت کنید و از پیامبران و اولیای الهی نیز اطاعت کنید، گفت: از سرمایه‌های مهم نهفته در حرکت عاشورا، معرفی رهبری سالم به امت اسلام و افشای رهبران ناشایست است. فلسفه سیاسی اسلامی مبتنی بر این محور است که عهده‌دار رهبری جامعه کسی باشد که صلاحیت‌های علمی، اخلاقی، مدیریت و قاطعیت را داشته باشد که امام حسین(ع) نمونه تمام و کمال امامت و ولایت است.

کربلا؛ صحنه درخشیدن عبودیت

این مدرس دانشگاه با اشاره به ویژگی عبودیت و بندگی در مکتب عاشورا تصریح کرد: کربلا صحنه درخشیدن جنبه عبودیت در بالاترین اندازه آن بود که در آن سیدالشهدا(ع) و ۷۲ یار موحد او هرگز زور و تزویر را نپرستیدند و تنها بر آستان خدا سر ستودند و فقط در برابر او پیشانی و صورت بر خاک نهادند؛ همانگونه که خداوند در قرآن کریم در آیه 73 سوره حج فقط به بندگی در برابر خدا اشاره می‌کند.همچنین در آیه 56 سوره ذاریات اهمیت مقام عبودیت را به خوبی آشکار می‌سازد. در آیه یک سوره اسراء و آیه 30 سوره مریم نیز عبودیت خدا مطرح می‌شود. در آیات 21 و 83 سوره بقره نیز خداوند تأکید می‌کند که پیمان گرفتی تا جز خدا کسی را نپرستید و در آیه 76 سوره مائده و آیات 60 و 61 سوره یس نیز به این مسئله اشاره شده است.

وی استقامت و پایداری را از دیگر ویژگی‌های مکتب عاشورا برشمرد و افزود: یکی از عوامل پیروزی سیدالشهدا(ع) استقامت و پایداری بود. آن حضرت نهضت خود را با پایداری همراه کرد و در برابر مخالفت‌ها و دشمنی‌ها ایستادگی کرد و در مقابل بی وفایی‌های کوفیان استقامت ورزید و هراسی در مقابل جنایت‌هایی که روز عاشورا از دشمن دید، نداشت و هرگز پایداری خود را از دست نداد. در آیه 30 سوره فصلت، آیه 13 سوره احقاف و آیه 16 سوره جن خداوند به این مسئله اشاره می‌کند.

رشیدی با اشاره به ویژگی دین‌داری در مکتب عاشورا اظهار کرد: امام حسین(ع) اهداف نهضت خود را برافراشته شدن پرچم دین معرفی کرده و دینداری آن حضرت را به قیام واداشت. حضرت وقتی دین‌داری را به شدت رو به افول می‌دید، با همه توان و امکانات خود قامت برافراشته تا در کالبد دین روح تازه بدمد و آن را از حالت احتضار بیرون آورد و از فراموشی نجات دهد. خداوند در آیه 102 سوره آل عمران به  مسئله مهم دین‌داری اشاره می‌کند.

فطری بودن مقوله امر به معروف

وی ویژگی مهم امر به معروف و نهی از منکر مکتب عاشورا را یادآور شد و گفت: یکی از علل مهم قیام امام حسین(ع) مسئله مهم امر به معروف و نهی از منکر بوده است که امام حسین(ع) در نگاهی زیباشناسانه به پدیده امر به معروف و نهی از منکر فرمود اگر شما معروف را به صورت مجسم می‌دیدید هر آینه آن را به صورت مردی زیبا و نیکو روی می‌دیدید. امام حسین(ع) موضوع امر به معروف و نهی از منکر را جزو امور فطری می‌دانند. خداوند نیز در آیات 104 و 110 سوره آل عمران و آیه 41 سوره حجر به این مسئله مهم اشاره می‌کند و در آیه 114 سوره اعراف و آیه 17 سوره لقمان و آیه 55 سوره مریم به کارکردهای این دو فریضه مهم اشاره کرده است.

این پیشکسوت قرآنی فارس عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی را از دیگر ویژگی‌های مکتب عاشورا برشمرد و افزود: عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی سیدالشهدا(ع) در واقعه عاشورا بسیار آشکار است چرا که نهضت عاشورا اقدامی بود به منظور زدودن موانع ستم از سر راه استعدادهای معنوی و علمی جامعه و فراهم آوردن زمینه برای شکوفایی استعدادهای یاد شده. بسیاری از آیات قرآن نیز به موضوع عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی اختصاص پیدا کرده است. آیه 58 سوره نساء، آیه 90 سوره نحل، آیه 8 سوره مائده، آیه 18 سوره هود، آیه 52 سوره مؤمنون و آیه 22 سوره ابراهیم نیز به این مهم اشاره کرده است.

وی با اشاره به ویژگی صبر و بردباری مکتب عاشورا اظهار کرد: صبر و بردباری امام حسین(ع) و یارانش در روز عاشورا به اوج خود رسید چرا که شقاوت و دشمنی دشمنان او در روز عاشورا به اوج خود رسیده بود. از صبر و بردباری حضرت همین بس که ضربه‌های شمشیرهای نشسته بر پیکرش و زخم‌های دردآور او را بر آن نداشت که دشمنانش را نفرین کند و تنها زمانی دشمنانش را نفرین کرد که به آن حضرت زخم زبان زدند. در قرآن کریم از صبر به عنوان یکی از عوامل پیروزی یاد شده است. در آیه 249 سوره بقره، آیه 146 سوره آل عمران، آیه 24 سوره رعد و آیه 12 سوره انسان به صبر و آثار آن اشاره‌های زیبا شده است.

رشیدی از دیگر ویژگی‌های مکتب عاشورا را روزی حلال و حرام دانست و افزود: از سخنان مهمی که امام حسین(ع) در روز عاشورا به لشکر دشمن درباره علت ایستادگی و مصاف با آنان گفته است، انباشته بودن شکم‌هایشان از غذای حرام بود. اهمیت  فوق‌العاده روزی حلال و پرهیز از روزی حرام را بازگو کرده است.در قرآن کریم نیز به موضوع روزی حلال و ارتزاق از غذاهای پاکیزه و روزی حرام و اجتناب از غذاهای ناپاک و نامشروع تأکید شده است. در آیات 108، 168 و 172 سوره بقره و آیه 157 سوره اعراف به این مهم اشاره شده است.

وی با اشاره به ویژگی بصیرت و بیدار دلی در مکتب عاشورا بیان کرد: بصیرت و بیدار دلی یکی از ویژگی‌های برجسته سیدالشهدا(ع) و یاران و سیرت آنان بود. امام حسین(ع) نهضت خود را با بصیرت آغاز کرد و با بصیرت به سرانجام رسانید و در این باره مراتبی از بصیرت از ایشان ظهور یافت که از بزرگان روزگار و شخصیت‌های بالا به ظهور نرسید. قرآن کریم یکی از ویژگی‌های اساسی پیامبر اکرم(ص) را بصیرت دانسته است. در آیه 108 سوره یوسف و آیه 179 سوره اعراف و همچنین آیه 49 و 82 سوره مائده و آیه 101 سوره نساء به بصیرت اشاره شده است.

این مدرس دانشگاه توکل را از دیگر ویژگی‌های مکتب عاشورا برشمرد و افزود: امام حسین(ع) در آغاز حرکت خویش از مدینه تنها با توکل بر خدا این راه را برگزید و هنگام خروج از مکه به سوی کوفه نیز به خدا توکل کرد. حتی توکلش برای یاران همراه هم نبود. از این‌رو خواست که هر که می‌خواهد برگردد. در آیات قرآن کریم از توکل سخن گفته شده است و مسلمانان را بدان فراخوانده است. آیه 23 سوره مائده، آیه 3 سوره طلاق، آیه 99 سوره نحل، آیه 12 سوره ابراهیم و آیه 160 سوره آل عمران از جمله مصداق‌های توکل است.

رشیدی اظهار کرد: همچنین ایثار و از خودگذشتگی و فداکاری از نگاه سیدالشهدا(ع) در هستی حقایقی ژرف وجود دارد که ارزش آن‌ها می‌تواند از جان و مال و فرزندان و خاندان بالاتر باشد. امام حسین(ع) با قربانی کردن عزیزترین افراد خود و با اثبات مظلومیت و حقانیت خود به دنیا درس فداکاری و جانبازی آموخت و نام اسلام و اسلامیان را در تاریخ ثبت کرد. در قرآن در آیه 9 سوره حشر به این مسئله اشاره شده است.

فرصت برای بازگشت خطاکاران همواره فراهم است

وی درس دیگر مکتب عاشورا را توبه دانست و گفت: در حماسه عاشورا و در مکتب حسین(ع) درهای توبه روی همه خطاکاران باز بود و حر و زهیربن قین از کسانی بودند که از این در وارد شدند و به همه خطاکاران آموختند که همواره امکان تغییر سرنوشت از سیاهی به سفیدی و از بیراه به سوی شاهراه و شقاوت به سوی سعادت وجود دارد و اگر فرصت توبه را دریابند می‌توانند از یاران حسین(ع) شده و از ضیافت‌های ویژه برخوردار شوند. آیه 25 سوره شورا، آیات 104 و 31 سوره توبه به این مسئله اشاره شده است.

این فعال قرآنی با بیان اینکه حق محوری در امور فردی، اجتماعی و سیاسی از اهداف و ویژگی‌های قیام امام حسین(ع) بود، گفت: حق‌محوری رمز پیروزی نهضت او نیز به شمار می‌آید چرا که خداوند همواره با حق و یاری‌کننده حق است و هر که حق‌محور است، همیشه پیروز است. قرآن کریم از برخی از انسان‌های حق‌محور به عنوان کسانی یاد می‌کند که چون حق را شناختند اشک شوق از چشمانشان سرازیر شده و عاشقانه بدان ایمان آوردند. آیه 83 و 84 سوره مائده، آیه 81 سوره اسراء و آیه 18 سوره انبیا به این مسئله اشاره کرده است.

رشیدی با تصریح اینکه عزت‌مداری درس دیگر مکتب عاشوراست، افزود: عزت‌مداری سید و سالار شهیدان و اهتمام فوق‎العاده نسبت به این امر و یادآوری او به جامعه نسبت به پاسداشت این گوهر گرانبها، اقدامی در جهت فراهم آوردن زمینه برای رشد انواع فضیلت‌هاست که در سایه عزتمندی جامعه به دست می‌آید و نیز مجاهدتی به منظور از بین بردن خواری و ذلت از میان اجتماع که خاستگاه انواع رذیلت‌های اخلاقی و تبهکاری به شمار می‌آیند. در برخی از آیات قرآن نیز از این دست سخن گفته شده است از جمله آیه 8 سوره منافقون و آیه 10 سوره فاطر و آیه 139 سوره نساء.