هزارتوی کودک همسری/ ازدواج در سن پایین با موازین شرعی سازگاری ندارد

پدیده کودک همسری اگرچه در یک دهه اخیر بیشتر مورد توجه روانشناسان و جامعه‌شناسان قرار گرفته است اما در ایران تاریخچه دیرینه‌ای دارد. با نگاهی به گذشته می‌توانیم دریابیم که ازدواج و تشکیل خانواده از ارزش‌های ایرانیان به شمار می‌رفته است. ادوارد پولاک اتریشی، پزشک ناصرالدین‌شاه که بین سال‌های ۱۲۳۰ تا ۱۲۳۹ خورشیدی در ایران زندگی می‌کرد، درباره‌ سن ازدواج دختران ایرانی می‌نویسد: «دختر ایرانی حدود سال‌های ۱۱ تا ۱۳ سالگی همه منتظر ازدواجش هستند؛ به همین علت والدین او در مواظبت، تغذیه و تهیه رخت و لباس مناسب برای آن‌ها از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کنند». مرور سفرنامه‌‌نویسان دوره قاجار نشان می‌دهد که ازدواج در سنین پایین ریشه در آداب و رسوم گذشته ایرانیان دارد و عوامل متعددی از جمله فقر، عدم آگاهی، کمبود سواد والدین، گرایش‌های مذهبی شدید و خوانش نادرست از دین سبب شده است تا ازدواج در میان کودکان رواج پیدا کند.

تسهیلات درنظر گرفته شده از سوی دولت‌ها و افزایش وام‌های ازدواج در سال‌های اخیر نشان می‌دهد عامل فقر، یک عامل و مانع جدی برای ازدواج در ایران بوده است و امروز، با افزایش رقم وام‌های ازدواج و سیاست‌های تشویقی دولت در امر ازدواج که شامل حال کودکان نیز می‌شود، آمار ازدواج در کودکان افزایش پیدا کرده است.

از طرفی دیگر، باورهای جزمی برخی از خانواده‌های سنتی و گرایش‌های شدید مذهبی سبب شده است تا آنان با استناد به برخی از آیات قرآن کریم و روایاتی از پیامبر گرامی اسلام(ص) و ائمه معصوم(ع) و نگاه صرف و تک‌بعدی به آن احادیث و روایات، کودکان خود را به هزارتوی کودک همسری روانه کنند. در اینکه ازدواج سنت پیامبر(ص) بوده است و ایشان می‌فرماید: «هيچ چيزى نزد خداوند محبوب‌تر از ازدواج نيست» شکی نیست و هیچ‌کس نمی‌تواند منکر آن شود اما نکته اینجاست که تشویق به امر ازدواج در نگاه پیامبران و امامان(ع)، آیا مجوزی برای آن است که والدین، اطرافیان و یا دولتمردان با توسل به زور و اجبار کودکان و یا حتی جوانان خود را روانه خانه بخت کنند؟ امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرماید: «ازدواج كنيد كه همانا ازدواج كردن سنت رسول خدا(ص) است كه همواره مى‌فرمودند: «هر كسى كه دوست دارد از سنت من تبعيت كند، همانا «ازدواج كردن» از سنت من است.» آیا می‌توان با استناد به این روایات، زنان و مردانی را که به هر دلیلی آمادگی ازدواج ندارند را مورد سرزنش، تحقیر و قضاوت قرار داد؟

 تأکید فقه بر ازدواج آگاهانه

«دختران و پسران تنها زمانی ازدواج کنند که قطع به یقین منافع آن ازدواج بر مضرات آن غلبه کند»؛ این بخشی از سخنان آیت‌الله محسن غرویان، عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی‌ العالمیه است که معتقد است ازدواج همواره امری مهم و مورد تأکید دین اسلام بوده و در این شکی نیست که ضرورت دارد اما مسائل دیگر در حاشیه و اطراف آن رقم می‌خورد که نباید از آن غفلت کرد از آن‌ جایی که ازدواج یک اقدام مهم در سرنوشت زندگی دختران و پسران به شمار می‌رود بنابراین باید تصمیم‌گیری‌ها براساس مصلحت باشد و زمانی انجام شود که برای دختر و پسر منافع آن بر مضرات غلبه کند. در فقه نیز بر ازدواج آگاهانه و براساس بینش تأکید شده است چنانچه فقه ما می‌گوید: دختران و پسران هنگام ازدواج عیوب خود را به یکدیگر اطلاع دهند زیرا نباید ازدواج ناآگاهانه و همراه با جهالت باشد.

آیت‌الله غرویان در گفت‌وگو با ایکنای قم، با اشاره به اینکه یکی دیگر از موضوعاتی که در امر ازدواج مطرح می‌شود، ولایت پدر بر فرزند به ویژه دختر است، بیان کرد: ولایت پدر بر فرزند به ویژه بر دختر امری مطلق نیست و مصداق قاعده «لاضرر و لا ضرار فی الاسلام» نیست، همان‌گونه که می‌دانید این قاعده بر نفی ضرر و زیان زدن به خود و دیگران در دین اسلام و حرمت آن دلالت می‌کند، مسئله ولایت این مجوز را برای پدر صادر نمی‌کند که پسر یا دختر خود را وادار به ازدواج در سن پایین کند که خود همان ازدواج مبدا ضررها می‌شود. در فقه نیز آمده است که پدر بر دختر بالغه رشیده ولایت ندارد، منظور از «دختر بالغه رشیده» آن دختری است که مصلحت خودش را می‌داند و خوبی و بدی زندگی و آینده خود را تشخیص می‌دهد، چنین دختری برای ازدواج نیازی به مجوز و اجازه پدر ندارد.

وی با تأکید بر اینکه ولایت پدر بر فرزند نباید از محدوده شرعی خارج شود، تصریح کرد: براساس فقه، اگر پدری با توسل به ابزار زور و اجبار دختر یا پسر خود را به امر ازدواج در سن پایین وادار کند، ولایت از او سلب می‌شود و آن دختر یا پسر می‌تواند با شکایت از پدرش نزد قاضی شهر از این امر و از بروز هرگونه آسیب و ضرر جلوگیری کند.

عضو هیئت علمی جامعه‌المصطفی‌ العالمیه ادامه داد: ضرر و زیان‌های ازدواج با زور و در سن پایین گاهی فردی است و گاهی نیز جامعه را در برمی‌گیرد و از این رو حکومت اسلامی وظیفه دارد در امر آسیب‌ها و ضررهای کودک همسری ورود جدی داشته باشد.

وی با بیان اینکه جمعیت ایران رو به کاهش است و سیاست‌های تشویقی حکومت در امر ازدواج نیز در همین راستا انجام می‌شود، تصریح کرد: سیاست‌های تشویقی نباید به گونه‌ای باشد که سبب بروز و ظهور آسیب‌های پس از آن مانند افزایش آمارهای طلاق، طلاق زودهنگام و طلاق در سنین پایین شود، متاسفانه در جامعه امروز آمار طلاق در حال افزایش است و ما به وفور شاهد طلاق‌های زودهنگام هستیم درواقع عمر زندگی برخی از زوج‌های جوان در زیر یک سقف به زیر یک سال هم نمی‌رسد و این موضوع از نتایج ازدواجی عجولانه، شتاب‌زده، بدون آگاهی و از روی جهالت است.

آیت‌الله غرویان در پایان یادآور شد: ازدواج در سن پایین با موازین شرعی سازگاری ندارد زیرا در اغلب موارد آن دختر یا پسر به بلوغ فکری برای تصمیم‌گیری درباره آینده خود نرسیده است و به همین علت معمولاً بدون رضایت و اطلاع دختر یا پسر ازدواج انجام می‌شود که درست نیست.

گزارش از محدثه نعیمی‌فرد