کارکردهای روانشناختی توبه بر اساس منابع اسلامی
یکی از اهداف اساسی علوم روانشناختی و ادیان آسمانی تحول و دگرگونی انسان‌ها است. «توبه» مهم‌ترین و پرکاربردترین واژه‌ای است که در قرآن کریم گویای ضرورت بازسازی و دگرگونی انسان است. بر اساس آیات قرآن و سخنان پیشوایان دین، «توبه» کاربردهای معنایی اساسی دارد.
به گزارش ایکنا، نهمین شماره از دوفصلنامه «پژوهشنامه روان شناسی اسلامی» حاوی مقاله با عناوین «کارکردهای روانشناختی توبه بر اساس منابع اسلامی» نوشته محمدتقی تبیک، «اثربخشی کیفیت زندگی مبتنی بر معنویت درمانی اسلامی بر سازگاری اجتماعی مادران دارای کودک اتیسم شهرستان اردکان» به قلم ملیحه افخمی اردکانی و ماریه دهقان منشادی «اثربخشی آموزش شفقت با رویکرد درمان یکپارچه توحیدی بر کاهش افسردگی زنان خانه‌دار» به قلم زهرا خواجه و محسن عزیزی‌ابرقویی «پیش‌بینی سرسختی روانشناختی بر اساس باورهای مذهبی و سبک‌های اسنادی زنان متأهل» نوشته مهدی دهستانی، سیده عاطفه مهدوی و فاطمه عبداللهی فلاحی، «نقش هوش معنوی و طرحواره‌های ناسازگار اولیه در نگرش‌های دینی دانش‌آموزان دختر دارای خانواده‌های عادی و طلاق شهر گرگان» نوشته سیدمجتبی عقیلی و سایه خدایی و «رابطه تاب‌آوری و خودمهارگری با بخشودگی بین فردی و کیفیت زندگی همسران شهدا» به قلم محمد قمری، معصومه ژیان باقری و زهرا احمدی است.
کارکردهای روانشناختی توبه بر اساس منابع اسلامی
در چکیده مقاله «کارکردهای روانشناختی توبه بر اساس منابع اسلامی» می‌خوانیم: یکی از اهداف اساسی علوم روانشناختی و ادیان آسمانی تحول و دگرگونی انسان‌ها است. «توبه» مهم‌ترین و پرکاربردترین واژه‌ای است که در قرآن کریم گویای ضرورت بازسازی و دگرگونی انسان است. بر اساس آیات قرآن و سخنان پیشوایان دین، «توبه» دو کاربرد معنایی اساسی دارد: 1. توبه به معنای «روی‌آوری بنیادین به خدا (ایمان‌آوری)» که واژه‌هایی مانند «تَوَلّی» و «اِعراض» در برابر آن قرار می‌گیرد و در این صورت معادل «روی‌گردانی بنیادین از خدا» می‌شود؛ 2. توبه به معنای «روی‌آوری به خدا از خطا و گناه خاص» که در این صورت تعابیری مانند «اصرار بر گناه» در برابر آن قرار می‌گیرد. بر اساس کاربردهای معنایی توبه، دست‌کم چهار کارکرد روانشناختی را برای توبه می‌توان در نظر گرفت: 1. «ایجاد و ارتقاء معنای زندگی»، 2. «کاهش کشمکش‌ها و تعارضات روانی - معنوی»، 3. «افزایش سلامت روانی» و ۴. «ارتقاء رشد توحیدی». این کارکردها را می‌توان در الگویی سلسله‌مراتبی قرار داد، به‌گونه‌ای که کاهش کشمکش‌ها و تعارضات روانی - معنوی در سطح پایین، افزایش سلامت روانی و ایجاد و ارتقاء معنای زندگی در سطوح میانی و ارتقاء رشد توحیدی در بالاترین سطح این سلسله‌مراتب قرار گیرد.
در بخش دیگری از این مقاله آمده است: فهم چگونگی فرایند تغییر و دگرگونی انسان و ایجاد روش‌هایی کارا برای تغییر ساحت‌های مختلف وجود وی از جمله مسائلی است که از دیرباز ذهن اندیشمندان و پژوهشگران علوم مختلف را به خود مشغول کرده است این مسئله مهم با عناوین متعدد در قلمروهای مختلف علوم بشری و بازشناسی و کاویده شده است برای نمونه مباحثی همچون یادگیری رشد و تحول نگرش‌ها و متقاعد سازی انگیزش مشاوره و روان درمانی که از مسائل بنیادی روانشناسی هستند مسئله تغییر و بازسازی انسان را نشانه رفته‌اند و می‌کوشند ماهیت این دگرگونی و عوامل تسهیل گر و بازدارنده آن را بشناسند و مبادی و فنون فرایند تغییر ساعت های مختلف وجود انسان را صورت‌بندی کنند
از سوی دیگر یکی از اهداف اساسی ادیان آسمانی نیز تحول و دگرگونی انسان‌ها است ضرورت تغییر و دگرگونی انسان‌ها اصلی تمام ادیان آسمانی است ادیان الهی گذرگاه‌های دستیابی به آرمان‌ها و اهداف والای انسانی را نشان می‌دهند و هم برانگیزنده انسان‌ها در پیمودن این راه هستند ادیان آسمانی انسان‌هایی را که با منش‌ها، عادات و رفتارهای بد خو کرده‌اند به بازگشت و دگرگونی بنیادین فرا می‌خوانند. توبه مهم‌ترین و پرکاربردترین واژه‌ای است که در قرآن کریم گویای ضرورت بازسازی و دگرگونی انسان است این واژه از مفاهیم اصیل دینی است بیرون از دین مباحثی مانند دگرگونی شخصیت و تغییر منش و رفتار وجود دارد اما چیزی به نام توبه شناخته شده نیست.
همچنین می‌خوانیم: با مرور اجمالی در آیات قرآن کریم درمی‌یابیم که مبحث توبه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و آیات بسیاری را به خود اختصاص داده است در قرآن کریم کلمه توبه و مشتقات آن ۵۲ بار به انسان نسبت داده شده است قرآن کریم هم کافران و هم مومنان را به توبه دعوت می‌کند و کسانی را که توبه نمی‌کنند نکوهش می‌کند آیات فراوانی درباره شرایط پذیرش توبه، نکوهش ناامیدی از غفران و رحمت خداوند، آثار فردی و اجتماعی توبه، عوامل تسهیل‌گر فرآیند توبه و ارتباط توبه با ایمان و عمل صالح و اصلاح مطرح شده است. توبه در سخنان، مناجات‌ها و دعاهای امامان معصوم نیز نمود خاصی دارد.
در بخش نتیجه‌گیری این مقاله می‌خوانیم: یکی از سودمندی‌های مهم مبحث کارکردهای روانشناسی توبه، زمینه‌سازی تدوین الگوهای مداخله‌ای روانی و معنوی در جهت ایجاد، اصلاح و ارتقای فرایندهای روانشناختی مرتبط با بازسازی، تغییر و درمان دینی و دینداران است نمونه‌هایی از این دست مداخله‌ها که آموزه توبه را محور تدوین مداخلات درمانی خود کرده‌اند در فضای مسیحیت یافت می‌شود. امید می‌رود پژوهش حاضر زمینه‌ای شود برای ساخت مداخلات روانی معنوی با محوریت آموزه‌های اسلامی توبه.
متن کامل این مقاله را اینجا مطالعه کنید.
دوفصلنامه «پژوهشنامه روانشناسی اسلامی» به صاحب امتیازی پژوهشگاه قرآن و حدیث و سردبیری حجت‌الاسلام و المسلمین عباس پسندیده از سوی پژوهشکده اخلاق و روان شناسی اسلامی منتشر شد.
جهت دسترسی به چکیده و اصل مقالات این شماره، اینجا کلیک کنید.
