جشنواره مد و لباس فجر؛ از انکار تا اثبات / اصالت به لباس ایرانیان بازمی‌گردد

به گزارش ایکنا، 10 سال از اضافه شدن مد و لباس به جشنواره‌های بین‌المللی فجر گذشت و به جرئت می‌توان گفت که این امر با سایر موضوعات هنری بسیار متفاوت بوده است. مد و لباس در سال‌های نه چندان دور نمادی از غرب‌گرایی و مصرف‌گرایی بود و مقوله‌ای ضد فرهنگی تلقی می‌شد و همین مسئله موجب سال‌ها توقف فعالیت رسمی در این حوزه شده بود. سرانجام باور ضد فرهنگ ایرانی ـ اسلامی بودن مد به ضرورت داشتن مد ایرانی ـ اسلامی تغییر کرد و فعالیت افرادی جسور و پیشرو منجر به ورود حوزه مد و لباس به جشنواره‌های فجر شد. البته هنوز مقوله مد از نگاه‌ها و برخوردهای تند، غیرکارشناسانه، غیرحرفه‌ای و حتی مغرضانه رنج می‌برد.

پس از 10 سال فعالیت کارگروه ساماندهی مد و لباس کشور و نیز آزمون و خطاهای متعدد در کنار موفقیت‌ها و شکست‌ها، می‌توان گفت که این حوزه در مسیر تحولی اساسی و حرکت به سمت تخصصی‌تر، حرفه‌ای‌تر و هوشمندانه‌تر شدن گام برداشته است. دلیل این ادعا برگزاری نمایشگاه‌های متعدد عفاف و حجاب و مد و لباس، راه‌اندازی تعداد قابل توجهی استارت‌‌آپ مربوط به مد، فعالیت‌ صدها آموزشگاه طراحی لباس و مطرح شدن موضوعات بسیار تخصصی مد جهان در ایران و تدریس آنهاست.

البته می‌توان این تحول را در دهمین جشنواره مد و لباس فجر دید. سال گذشته در همین ایام، اعلام شیوع رسمی کرونا در ایران موجب عدم برگزاری مراسم اختتامیه جشنواره نهم شد و همه امیدوار بودند که به سرعت کرونا از بین می‌رود و دهمین جشنواره فجر بدون سایه شوم این بیماری برگزار می‌شود، اما چنین نشد و نه تنها کرونا بلکه تبعات اقتصادی شدید این بیماری در کنار تحریم‌ها و قیمت بالای پارچه و نبود بسیاری از مواد اولیه لازم، این تصور را ایجاد ‌کرد که امسال جشنواره مد و لباس فجر برگزار نشود، اما استقبال و حضور طراحان در بخش‌های مختلف آن نوید حرکتی رو به جلو و توقف‌ناپذیر در حوزه مد و لباس ایرانی ـ اسلامی است.

دهمین جشنواره مد و لباس فجر با موضوع «بهشت کاشان» برگزار شد و شاید اولین تصور مخاطب این بود که تمام طرح‌ها بوی گلاب خواهد داد و پر از تصویر و رنگ گل محمدی خواهند بود، اما مسئولان جشنواره در سخنانشان بیشتر بر ابنیه کاشان مانند خانه بروجردی‌ها و طباطبایی‌ها تأکید کردند و شاید به همین دلیل بیشتر اقتباس‌ها از معماری خانه‌ها و مساجد کاشان بود و فقط در بخش طراحی زیورآلات به موضوع گلاب و گلاب‌گیری پرداخته شد و اقتباس‌ها بسیار قابل توجه و هوشمندانه بود.

کاربرد ظریف‌کاری گچ‌بری‌های معماری کاشان در طراحی یقه

اگر 9 دوره قبلی جشنواره را در نظر بگیریم، در هر دوره طرح‌های ارائه‌شده در مقایسه با دوره قبل کمی بهتر بود، اما در این دوره طرح‌ها با جهشی قابل توجه چند برابر بهتر از دوره قبل بودند. حقیقتاً اقتباس‌ از فرهنگ و معماری ایران کپی‌کاری نیست. در دوره‌های گذشته لباس‌ها طراحی می‌شد و در نهایت تصویر کاشی یا بته‌جقه بر روی لباس چاپ و طرح به عنوان طرحی ایرانی ـ اسلامی معرفی می‌شد، اما در این دوره ظریف‌کاری گچ‌بری‌های معماری کاشان در طراحی یقه و برش‌های لباس به کار رفته است، به نحوی که اگر طراحی غیرایرانی این طرح‌ها را ببیند، به خوبی متوجه می‌شود که این لباس متعلق به فرهنگی خاص و الهام‌ گرفته از سمبلی غنی است.

طی 10 سال اخیر در این دوره از جشنواره شاهد بهترین برش‌ها و دوخت‌ها هستیم. طراحان با فکر و البته جسارت بیشتری دست به طراحی زده‌اند و تنوع جنس و رنگ‌ و نیز هماهنگی و کاربرد صحیح رنگ‌ها در کنار طرح‌ها و تزئینات آن بسیار بیشتر از سایر دوره‌هاست. چاپ و نقاشی بر روی پارچه‌ها نیز با کیفیت بالاتر و با استفاده از سمبل‌های بسیار متنوع‌تری از فرهنگ ایرانی ارائه شده است و به جای اینکه یک طرح کاشی با همان رنگ و شکلی که بر روی دیوار بود بر روی کیف، کفش، روسری، مانتو، لباس اجتماع، تی‌شرت و ... عیناً چاپ شود، آستین لباس‌ با اقتباس از نقوش هندسی الهام‌ گرفته از کاشی‌ها، هویه‌کاری و با رنگ‌های اقتباس‌شده متناسب تزئین شده است.

تلاش برای شکستن چارچوب مانتو

از نکات قابل توجه طرح‌های متنوع این دوره از جشنواره، تلاش طراحان برای شکستن قالب مانتو است و طرح‌ها پوشش کاملی دارد، اما مانتو نیست و قابلیت استفاده در اجتماع را دارد. در دوره‌های قبل یکی از انتقادهای شدید به طرح‌های ارائه‌ شده این بود که نمی‌توان آنها را در اجتماع پوشید و پوشیدن لباس‌های جشنواره در خیابان موجب تذکر گشت ارشاد خواهد شد، اما در این دوره بیشتر طرح‌ها(البته در بخش لباس اجتماع) را می‌توان در اجتماع پوشید و نگران تذکر هم نبود. البته این نکته را هم نباید فراموش کرد که اصل و هدف برگزاری جشنواره‌های مد این نیست که عین الگوها و طرح‌های ارائه‌ شده وارد بازار شود، بلکه در بسیاری از جشنواره‌های مد جهان لباس‌های به نمایش درآمده طرح‌هایی اغراق‌ شده هستند که به صورت ساده‌تر و به منظور استفاده در اجتماع به تولید انبوه می‌رسند و اصل طرح ارائه‌ شده قابلیت استفاده در اجتماع را ندارد.

در این دوره طراحان گمنام زیادی از شهرستان‌ها شرکت کرده‌اند. در واقع با وجود شرایط اقتصادی سخت، یک طراح شهرستانی هزینه قابل توجهی را برای خرید پارچه و ملزومات دوخت لباس متقبل شده و پس از طراحی و دوخت طرح، آن را با پست برای جشنواره ارسال کرده است که همه این مشکلات ارزش طرح‎های ارائه‌ شده در نمایشگاه را چندین برابر می‌کند. همچنین سوزن‌دوزی‌، استفاده از تور، مروارید دوزی یا ملیله‌ دوزی‌ بر روی لباس‌ها متناسب با طرح‌هاست، به نحوی که کاملاً با برش‌ها متناسب است و مانند دوره‌های قبل تزئینات لباس‌ها چیزی اضافه یا نامتناسب با لباس نیست.

البته باید ابراز تأسف کنیم از اینکه شناسنامه هر طرح در کنار آن قرار ندارد. اکنون برای بسیاری از کارهای هنری «استیتمنت» نوشته می‌شود و هنرمند جزئیات کار هنری خود را تشریح می‌کند. نوشتن توضیحات هنری در بخش لباس نیز نه تنها به معرفی بیشتر طرح کمک می‌کند، بلکه موجب ارتقای درک مخاطبان از پوشش و حتی بالا رفتن سلیقه هنری مصرف‌کنندگان می‌شود؛ اقدامی که امید می‎‌رود در دوره‌های بعد صورت گیرد.

در بخش زیورآلات جشنواره نیز میزان الهام و اقتباس از ابنیه کاشان و فرهنگ خاص این شهر مثل آئین گلاب‌گیری به خوبی صورت گرفته بود. در این بخش بیشتر از سایر بخش‌ها و جزئی‌تر به گلاب‌گیری و فرهنگ کاشان توجه شده بود. زیورآلاتی بافته‌شده از نخ‌های سنتی و ساخته‌شده از چوب نیز ارائه شده که این سبک از تزئینات اکنون در جهان مطرح است و می‌تواند در ایران نیز مورد توجه و استفاده قرار گیرد. همچنین در این بخش برای هر طرح توضیح نوشته و منبع الهام به خوبی تشریح شده است. استفاده از فیروزه، شکل دایره به دلیل کاربرد زیاد آن در معماری کاشان، نماد بته‌جقه الهام‌ گرفته از فرش‌های کاشان، نماد حوض باغ فین کاشان، پیچش درختان سرو و نورگیرهای خانه‌های سنتی بر روی گردنبندها و انگشترها بسیار زیبا و البته خاص است.

علاوه بر این حتی با الهام از مراسم قالی‌شویان گردن‌آویز طراحی شده است. اثر «تار و پود بهشت» یکی از آثار ارائه‌ شده در بخش زیورآلات است که برگرفته از گچ‌بری‌های دو عمارت طباطبایی‌ها و عباسی‌ها و نیز ترکیبی از نقوش ایرانی است. طوق گردن را از گچ‌بری الهام گرفته‌اند و قسمت آویز را از خانه عباسیان اقتباس کرده‌اند و حتی از تار و پود و نخ فرش در طراحی زیورآلات استفاده شده است.

گوشواره‌هایی با مدل کاملاً جدید و الهام بسیار ظریف از معماری‌ خانه طباطبایی‌ها و انگشتری از جنس «صلح و عشق»(عنوان طرح صلح و عشق) با نقش پایه نیلوفر آبی، که در باورهای اسطوره‌ای ایران باستان مظهر پاکی، تهذیب نفس و عشق است، به خوبی بر روی انگشتر حک شده و هر بیننده‌ای را به فکر فرو می‌برد. البته باید ابراز تأسف کرد از اینکه به دلیل شیوع کرونا و مشکلات پیش‌آمده فضای نمایشگاه محدود است اما آثار از کیفیت قابل توجهی برخوردارند. البته بیشترین آثار ارائه‌شده مربوط به پوشش بانوان و کمترین تعداد برای آقایان است.

بخش بین‌الملل امسال هم ویژگی خاصی داشت؛ در این بخش برای اولین بار طراحان و اساتیدی از کشورهای افغانستان، آذربایجان، قرقیزستان، ژاپن، روسیه و اندونزی به صورت وبینار به ارائه مباحث مربوط به پوشاک سنتی کشورهای خود، تحولات پوشاک سنتی و تلاش‌ برای حفظ و به‌روز کردن لباس‌هایی مانند کیمونو پرداختند که بسیار جالب بود. البته باید این ارتباطات بین‌المللی تداوم داشته باشد. در مجموع می‌توان نمادهای کاشان یا فرهنگ غنی ایرانی ـ اسلامی را در جشنواره امسال دید؛ جشنواره‌ای که می‌تواند محل خوبی برای طراحان جوان و جویای نام به منظور آموختن و الهام گرفتن باشد.

گزارش از زهرا ایرجی