احمدرضا الهی تشریح کرد؛
آیا قرآن دردهای بشر امروز را درمان می‌کند؟
به گفته عضو علمی مدرسه قرآن و عترت(ع) دانشگاه تهران، تدبر در قرآن کمک می‌کند تا انسان به فطرت خداجو، رسول‌خواهی و امام‌خواهی بازگردد. تدبر به معنای فهم این است که مراد از نزول آیات و نسبت ما با آنها چیست و این کتاب چه کاربردی در زندگی ما دارد.
احمدرضا الهی، عضو علمی مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت(ع) دانشگاه تهران، در گفتوگو با ایکنا، به تشریح چگونگی ورود به مسیر تدبر در قرآن و نیز اهم فعالیت‌های مدرسه قرآن و عترت(ع) در حوزه تدبر پرداخت. به گفته این کارشناس، مجمع مدارس قرآن و عترت(ع) دانشگاه تهران نزدیک به ۲۰ سال است که در حوزه تدبر در قرآن فعالیت می‌کند و رویکرد آن اصلاح نگرش درباره قرآن کریم بوده و قصد داشته است که قرآن را از کنج خانه‌ها بیرون بیاورد و این رویکرد با این پرسش آغاز میشود: «آیا قرآن کریم به درد می‌خورد؟» شاید این پرسش سخیف باشد، اما اگر در لایه‌های وجودمان بکاویم، جواب این پرسش را پیدا می‌کنیم. مشروح این گفتوگو را در ادامه می‌خوانید.
قرآن کریم کلام خداست. کلام خدا را باید دید و در منظر قرار داد و با آن همنشین بود. مثلاً برای کنکور مدت‌ها و ساعت‌ها وقت می‌گذاریم تا پذیرفته شویم و به جایگاهی برسیم، اما در مورد قرآن این دیدگاه وجود ندارد. ما در زمینه رجوع به قرآن نیاز به اصلاح داریم. قرآن باید جزء اولویت‌های اساسی باشد و به عنوان یکی از نیاز‌های اساسی مورد توجه قرار گیرد و انسان باید در تعریف خود و زندگی و غایت خود به لزوم توجه به این نیاز برسد.
در سوره مبارکه «یس» می‌خوانیم: «وَجَاءَ مِنْ أَقْصَى الْمَدِینَةِ رَجُلٌ یَسْعَىٰ قَالَ یَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِینَ»؛ رجل در این آیه کسی است که انبیای الهی را ندیده، اما میگوید از رسولان پیروی می‌کند. پس از بررسی سوره درمی‌یابیم که این شخص کسی است که می‌خواهد براساس فطرت خود زندگی کند، فطرتی که خداجوست. قرآن کتابی است برای «هُدیً لِلْمُتَّقینَ»، این‌ها چه کسانی هستند؟ در ادامه بیان می‌کند: «اَلَّذینَ یُؤمِنونَ بِالغَیبِ وَ یُقیمونَ الصَّلوةَ وَ مِمّا رَزَقنهُم یُنفِقون». طبق این آیات از سوره بقره، کسی که براساس فطرت خود زندگی می‌کند، قطعاً ایمان به غیب خواهد داشت و قطعاً اهل انفاق خواهد بود. زندگی براساس فطرت، انسان را به سمت خداجویی، خداخواهی، رسول‌خواهی، امام‌خواهی و حکم‌خواهی سوق خواهد داد.
البته در مواردی قطار از ریل خارج شده است، زیرا نتوانسته‌ایم براساس فطرت زندگی کنیم؛ نه آنکه صد درصد نتوانسته‌ایم، در هر حال مظاهری از توجه به فطرت در جامعه وجود دارد. در زمان نزول قرآن، هر آیه‌ای که نازل می‌شد برای مردم سؤال پیش می‌آمد که یا رسول‌الله چه کار کنیم؟ نیاز به قرآن رفته‌رفته تبدیل به بی‌نیازی از قرآن شد؛ «إِنَّ الإنسَانَ لَیطْغَی أَن رَآهُ اسْتَغْنَی». انسانی که در برهه‌ای از تاریخ هیچ چاره‌ای نداشت که خدا به او بگوید چه کار کند، به مرور از آن فاصله گرفت. باید کاری کنیم که به آن فطرت بازگردیم.
راه‌حل قرآن برای بازگشت به فطرت خود
برای رسیدن به این هدف، باید ابتدا نیاز‌های خود را بشناسیم. سپس راه رفع آنها را بیابیم. قاعدتاً اگر خوب بنگریم، به این نتیجه خواهیم رسید که خداوند در قالب قرآن این نیاز‌ها را پاسخ گفته و نیز انسان تراز را معرفی و نوع زندگی انسان در دنیا و آخرت را تبیین کرده است. حتی تبیین قرآن از زندگی آخرت برای سامان دادن به دنیای انسان است؛ آنجایی که بین عذاب‌های آخرت تفکیک وجود دارد و این‌ها ناظر به حیات دنیایی افراد است، چراکه «فَکَشَفْنَا عَنْکَ غِطَاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ»؛ در قیامت پرده‌ها کنار می‌رود و آن وقت حقیقت کار‌هایی که انجام داده‌ایم و مالی که جمع کرده‌ایم مشخص میشود.
برای رسیدن به این هدف، باید ابتدا نیاز‌های خود را بشناسیم. سپس راه رفع آنها را بیابیم. قاعدتاً اگر خوب بنگریم، به این نتیجه خواهیم رسید که خداوند در قالب قرآن این نیاز‌ها را پاسخ گفته و نیز انسان تراز را معرفی و نوع زندگی انسان در دنیا و آخرت را تبیین کرده است. حتی تبیین قرآن از زندگی آخرت برای سامان دادن به دنیای انسان است؛ آنجایی که بین عذاب‌های آخرت تفکیک وجود دارد و این‌ها ناظر به حیات دنیایی افراد است، چراکه «فَکَشَفْنَا عَنْکَ غِطَاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ»؛ در قیامت پرده‌ها کنار می‌رود و آن وقت حقیقت کار‌هایی که انجام داده‌ایم و مالی که جمع کرده‌ایم مشخص میشود.
در مسیر تدبر در قرآن، طلب همین است که نسبتمان با قرآن را درک کنیم؛ در قالب این پرسش که «خداوند قرآن را نازل کرده که چه شود؟» این معنای تدبر است. تدبر در قرآن به معنای فهم این است که مراد از نزول آیات و نسبت ما با آنها چیست و این کتاب چه کاربردی در زندگی ما دارد. گوینده کلام وحی از ما غافل نیست و این‌گونه نیست که یک‌بار این کلام را گفته و تمام شده باشد؛ «کَذلِکَ یُوحِی إِلَیْکَ وَ إِلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکَ» این وحی در عالم جریان دارد و محصور به زمان و افرادی خاص نبوده است و وقتی با آیه‌ای مواجه می‌شویم، می‌توانیم دریابیم که در مواجهه با آیات، خداوند قصد هدایت انسان‌ها را دارد. قرآن بهترین سند برای هدایت است و برای بهره‌مندی از این هدایت باید به آن رجوع کرد.
برای تدبر در قرآن با چنین رویکردی به قرآن رجوع می‌کنیم، اینکه چگونه می‌توانیم با قرآن زندگی را سامان دهیم و نیازهایمان را پاسخ گوییم. خدایی که در قدرت عالم و حکیم علی‌الاطلاق و قادر علی‌الاطلاق است، متنی برای ما فرستاده که دخل و تصرفی هم در آن وجود ندارد و شرط ورود به آن طهارت است؛ «لا یمسِّه الّا المطهّرون». معنای این طهارت و شرط ورود و بهره‌مندی از قرآن چیست؟ در ابتدای قرآن و سوره بقره آمده است که کسانی که اهل اقامه نمازند، به غیب و آخرت ایمان دارند.
ما نیز در مدرسه قرآن و عترت(ع) در قالب دوره‌های تدبر به واکاوی رابطه انسان با خدا می‌پردازیم. کتاب‌هایی نیز با موضوع مقدمات تدبر مورد مطالعه قرار می‌گیرد و سوره‌ها متناسب با موضوعاتی تقسیم‌بندی شده‌اند. پیش‌نیاز‌هایی هم برای تدبر وجود دارد که این را قرآن بیان کرده است و با ایمان به غیب، اقامه نماز و تدبر در سوره‌های ناس، فلق، نصر و ... به عالم غیب پرداخته میشود یا در مورد ساماندهی ارتباط با مردم، سوره ماعون مورد مطالعه قرار می‌گیرد. در انتهای مقدمات تدبر باید به این ضرورت برسیم که قرآن از ضروریات عالم است و برای هر فردی در یک سطح از اولویت قرار دارد و برای مراجعه به این ضرورت و بهره‌مندی از آن باید برنامه داشت. نیاز‌های ما پیچیده است و باید از نیاز‌های سطح پایین شروع کنیم و به سراغ نیاز‌های بالاتر و پیچیده‌تر برویم. در این صورت مراجعه به قرآن منظم‌تر و بیشتر میشود.
در هر مرتبه رجوع به قرآن، یک منظر تعیین و یک زاویه مشخص میشود و به مرور می‌توان بنای باشکوهی ساخت. در مقدمات تدبر در قرآن، این بسته را در مدرسه تدبر تعریف کرده‌ایم و برای ورود به این مقدمه پیش‌نیازی وجود ندارد و نیاز به دانش تفسیری خاص و علوم صرف و نحو وجود ندارد. چه‌بسا با مراجعه به قرآن، انسان به خود و فطرتش مراجعه می‌کند. قرآن خواندن چنین حسی دارد: راست میگوید! وقتی به درون خود رجوع کنیم، محتوای آیات را تصدیق خواهیم کرد.
همگان اذعان دارند که قرآن عمل کردنی است. قرآن مهندسی کردنی نیست. هر رجوع‌کننده به قرآن در هر زمانی قطعاً بهره‌هایی خواهد داشت، اما رجوع‌کنندگان به قرآن چند دسته‌اند؛ عده‌ای کاسبانه قرآن می‌خوانند و عده‌ای هم می‌خوانند که در صلاة و لیل و نهارشان منتفع باشند و برای نفع می‌خوانند و در مسیر رشد و کمالشان و روز و شب‌هایی که می‌آید، قرآن نفع مسیر را تأمین می‌کند. روایت است که فردی نزد امام صادق(ع) می‌رود و میگوید: مدتی با یکی از سوره‌ها همنشین بودم، اما اکنون این همنشینی را ندارم و از حضرت می‌خواهد دعا کند تا خدا علم آن را به او دهد. حالتی به امام صادق(ع) دست می‌دهد و می‌فرمایند که آن را به شما و به ما تعلیم کند. این سخن را در اثر تعارف نمی‌گویند، چراکه این سوره‌ها مرتبه و فهم دارند و فهم آنها منوط به همنشینی با سوره‌هاست. طبق روایات، در قیامت جوانی خوش‌سیما با جایگاهی بر ما وارد میشود و ما از او می‌پرسیم تو کیستی؟ میگوید که فلان سوره هستم. مدتی با من بودی، اما سپس مرا رها کردی.
رزق برای دو ساحت جسم و روح
حال چطور ممکن است که نیاز معنوی تأمین نشود و زندگی بچرخد؟ انسان دو ساحت جسم و روح دارد و برای هر دو ساحت باید رزق وجود داشته باشد. در مقدمات تدبر در مدرسه قرآن این اتفاق می‌افتد و بر این موضوع تأکید میشود که قرآن رجوع‌کردنی و خواستنی است. برنامه‌ریزی و نیازشناسی در این رجوع اتفاق می‌افتد و این رجوع انواع مختلف دارد؛ قرائت، تفسیر، تدبر و ... لذا باید برای رجوع به قرآن دغدغه و برنامه داشته باشیم و برای مطالعه سوره‌ها، کلمات و آیات گام‌هایی وجود دارد. از طرفی در این رجوع هر بار قرآن را می‌خوانیم، آنچه را فهم کرده‌ایم ارتقا می‌دهیم. باید گام‌به‌گام پیش رفت و در هر مرتبه مراجعه و تدبر، به موضوعاتی توجه کنیم.
در مقدمه تدبر در قرآن و آنچه در مدرسه قرآن و عترت(ع) اتفاق می‌افتد، مراتبی در تدبر وجود دارد؛ تدبر کلمه‌ای، تدبر سوره‌ای و ...؛ در تدبر کلمه‌ای می‌آموزیم با کلمات و آیات می‌توان بین عرف و جامعه و حقایق قرآن ارتباط برقرار کرد و تفاوت‌هایی را به دست آورد و رفته‌رفته زندگی خود را مطابق قرآن سامان داد. در تدبر سوره‌ای درمی‌یابیم که قرآن را یک حصار ببینیم و حقایق را در درون با هم مقایسه کنیم. برای مثال، در سوره مبارکه بقره موضوع تقوا از موضوعات اصلی این سوره است و در سوره‌های دیگر هم این موضوع مورد توجه است، اما در مدت زمان تدبر در قرآن می‌توان تفاوت‌ها و مراتب آنها را دریافت و ساحت‌های مختلف در زندگی را مطابق کلمات و سوره‌های قرآن سامان داد.
در مدرسه قرآن و عترت(ع) دانشگاه تهران دوره مقدماتی تدبر در قرآن، عمومی است و همه افراد می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. پس از مرحله مقدماتی، کار قدری تخصصی‌تر میشود و افراد می‌توانند وارد دوره‌های تدبر سور مکی، سور مدنی، تدبر ادبی، تدبر روایی و ... شوند و ذیل موضوعاتی مانند نظام‌سازی، ساختار‌های اعتقادی، آسیب‌شناسی ساحت‌های اعتقادی در سور مختلف مدنی و مکی و ... به تدبر بپردازند. برای مثال در تدبر ادبی جزئیات و ضرب‌آهنگ عملیات‌ها بررسی میشود. همچنین در تدبر روایی با دانش اولیه از سوره‌ها وارد روایات می‌شویم تا دریابیم که از منظر روایات، چگونه به موضوعات پرداخته شده است. طی ۱۰ ترم، ۸۵ سوره از ۱۱۴ سوره واکاوی میشود و برخی سوره‌ها گاه چند مرتبه مورد تدبر قرار می‌گیرد. در بطن مطالعه سوره‌ای به کلمات قرآن و ریشه‌های آن، که مجموعاً ۱۷۰۰ ریشه است، توجه میشود و این به فهم بهتر قرآن کمک می‌کند. در طول این مسیر تلاش ما این است که به این فهم دست یابیم.
در مدرسه قرآن و عترت(ع) دانشگاه تهران دوره مقدماتی تدبر در قرآن، عمومی است و همه افراد می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. پس از مرحله مقدماتی، کار قدری تخصصی‌تر میشود و افراد می‌توانند وارد دوره‌های تدبر سور مکی، سور مدنی، تدبر ادبی، تدبر روایی و ... شوند و ذیل موضوعاتی مانند نظام‌سازی، ساختار‌های اعتقادی، آسیب‌شناسی ساحت‌های اعتقادی در سور مختلف مدنی و مکی و ... به تدبر بپردازند. برای مثال در تدبر ادبی جزئیات و ضرب‌آهنگ عملیات‌ها بررسی میشود. همچنین در تدبر روایی با دانش اولیه از سوره‌ها وارد روایات می‌شویم تا دریابیم که از منظر روایات، چگونه به موضوعات پرداخته شده است. طی ۱۰ ترم، ۸۵ سوره از ۱۱۴ سوره واکاوی میشود و برخی سوره‌ها گاه چند مرتبه مورد تدبر قرار می‌گیرد. در بطن مطالعه سوره‌ای به کلمات قرآن و ریشه‌های آن، که مجموعاً ۱۷۰۰ ریشه است، توجه میشود و این به فهم بهتر قرآن کمک می‌کند. در طول این مسیر تلاش ما این است که به این فهم دست یابیم.
برگزاری دوره‌های تدبر در قرآن متناسب با نیاز روز
کلاس‌های تدبر در مدرسه قرآن در شرایط فعلی به صورت آنلاین و آفلاین برگزار میشود. فقط در ایام تعطیلات نوروز امسال حدود دو هزار نفر در دوره‌های آنلاین شرکت کردند و تا پیش از شیوع کرونا دوره‌ها به صورت متمرکز در تهران برگزار می‌شد و اکنون افرادی از سراسر کشور در دوره‌ها شرکت می‌کنند و این تهدید تبدیل به فرصت شد. دوره‌ها متناسب با همه رشته‌ها و نیز برای شرکت‌کنندگان تمام گرایش‌ها قابل درک است و پس از طی مرحله مقدماتی، افراد می‌توانند در دوره‌های تخصصی متناسب با رشته و گرایش خود شرکت کنند. تدبر ناظر به نسبت‌سنجی خود با آیات و کلمات و نیز پاسخ به این پرسش است: «که چه شود؟» رو‌ش‌های تدبر فقط بهانه‌هایی برای وقوف بیشتر در سوره‌ها و دقت در آنهاست.
در هر یک از دوره‌های تدبر، اطلاعیه‌های ثبت‌نام در پایگاه اطلاع‌رسانی و وب‌سایت مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت(ع) دانشگاه تهران منتشر و هر ترم متناسب با ترم‌های دانشگاه تنظیم میشود. ترم جدید طی روز‌های گذشته آغاز شده است و ثبت‌نام در دوره آنلاین ادامه دارد و در دوره قبل مدرسه تدبر حدود ۵۰۰ نفر خانم ثبت‌نام کردند.
خروجی شرکت در این دوره‌ها، ترازتر، استانداردتر و بزرگ‌تر شدن است. این رشد ارزیابی میشود، اما نه با متر و معیار معمول و البته افراد شرکت‌کننده در این دوره‌ها بعدها دغدغه‌های اجتماعی پیدا کرده‌اند، برای نمونه وقتی فرد سوره یونس را می‌خواند، دغدغه مسائل اجتماعی خواهد داشت. در طول ترم نیز تعدادی پشتیبان با اعضای کلاس ارتباط مستمری دارند و به رفع اشکالات آنها می‌پردازند.
کلاس‌های تدبر در مدرسه قرآن در شرایط فعلی به صورت آنلاین و آفلاین برگزار میشود. فقط در ایام تعطیلات نوروز امسال حدود دو هزار نفر در دوره‌های آنلاین شرکت کردند و تا پیش از شیوع کرونا دوره‌ها به صورت متمرکز در تهران برگزار می‌شد و اکنون افرادی از سراسر کشور در دوره‌ها شرکت می‌کنند و این تهدید تبدیل به فرصت شد. دوره‌ها متناسب با همه رشته‌ها و نیز برای شرکت‌کنندگان تمام گرایش‌ها قابل درک است و پس از طی مرحله مقدماتی، افراد می‌توانند در دوره‌های تخصصی متناسب با رشته و گرایش خود شرکت کنند. تدبر ناظر به نسبت‌سنجی خود با آیات و کلمات و نیز پاسخ به این پرسش است: «که چه شود؟» رو‌ش‌های تدبر فقط بهانه‌هایی برای وقوف بیشتر در سوره‌ها و دقت در آنهاست.
در هر یک از دوره‌های تدبر، اطلاعیه‌های ثبت‌نام در پایگاه اطلاع‌رسانی و وب‌سایت مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت(ع) دانشگاه تهران منتشر و هر ترم متناسب با ترم‌های دانشگاه تنظیم میشود. ترم جدید طی روز‌های گذشته آغاز شده است و ثبت‌نام در دوره آنلاین ادامه دارد و در دوره قبل مدرسه تدبر حدود ۵۰۰ نفر خانم ثبت‌نام کردند.
خروجی شرکت در این دوره‌ها، ترازتر، استانداردتر و بزرگ‌تر شدن است. این رشد ارزیابی میشود، اما نه با متر و معیار معمول و البته افراد شرکت‌کننده در این دوره‌ها بعدها دغدغه‌های اجتماعی پیدا کرده‌اند، برای نمونه وقتی فرد سوره یونس را می‌خواند، دغدغه مسائل اجتماعی خواهد داشت. در طول ترم نیز تعدادی پشتیبان با اعضای کلاس ارتباط مستمری دارند و به رفع اشکالات آنها می‌پردازند.
