چرا قاریان مصری‌خوان در مسابقات موفق نیستند
بارها در مسابقات سراسری قرآن تلاوت قاریانی با معیارهای یک قاری مصری را شنیده‌ایم که سال‌هاست پشت سد مسابقات هستند و حتی آیین‌نامه‌نویسان حرفه‌ای داوری نیز از این امر در عجب‌اند که چرا و چگونه آیین‌نامه‌هایی که چند بار در سال بازنویسی شده از عهده بالا آوردن این قاریان مصری‌خوان برنمی‌آیند؟
به گزارش ایکنا، یکی از فعالان قرآنی کشورمان طی یادداشتی تلاش کرده است تا دلایل موفق نبودن قاریانی که با معیار قاریان مصری در مسابقات تلاوت می‌کنند، تبیین کند.
حمید ایماندار، عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز و از اعضای مرکزی پویش قرآنی تغییر به نفع ترویج است. این پویش سال 96 با هدف ایجاد تغییر در مسابقات سراسری قرآن شکل گرفت. در ادامه متن این یادداشت را می‌بینید.
احتمالاً همه قاریان ایرانی این عبارات را شنیده‌اند که «چه تمیز و سالم می‌خونه، ساده و مسابقه‌ای خوند، آئین‌نامه مسابقات تو مشتشه، پرشور و معنوی خوند ولی برای مسابقه خیلی شلوغ و ناکوک بود، صداش بی‌نمکه، مساحت و شدت هم نداره ولی بلده مسابقه‌ای بخونه، از همه سره ولی تا آیین‌نامه‌ای نخونه رتبه نمی‌یاره و... » در بیان همین جملات است که ترویج تلاوت تاثیرگذار با مشکل عمده مواجه خواهد شد و اصلاح آئین‌نامه گامی هر چند کوچک در جهت ترویج کلام الهی و نشاندن آن بر قلوب مستمعین خواهد بود. (هر چند بارها در پویش تغییر به نفع ترویج از لزوم کارهای بنیادین در جهت تغییر فضای ناکافی امروز سخن گفته شده است.)
بیشتر بخوانید:
- رابطه قاریان اینستاگرامی و پویش تغییر به نفع ترویج
- ارائه طرح پیشنهادی «تغییر شیوه برگزاری مسابقات قرآن»
- انتخاب اعضای شورای مرکزی «پویش قرآنی تغییر به نفع ترویج»
حتی عادت کرده‌ایم پس از پایان مسابقات داخلی یا بین‌المللی در مورد شایستگی صاحبان رتبه‌های برتر با معیارهای خواص‌پسند مناقشه کنیم فارغ از اینکه مردم همواره با بُهت به نتایج مسابقات می‌نگرند، چیزی که حتی متسابقین کارکشته نیز از آن بی‌نصیب نیستند.
در جستجوی یک حلقه گمشده
حال باید دنبال حلقه مفقوده‌ای گشت که این مصیبت عظمی را رقم زده است، قاریانی را دیده‌ایم با معیارهای یک قاری مصری (و نه لزوماً عوام‌پسند) که سال‌هاست پشت سد مسابقات تهران و مشهد گیر کرده و حتی آیین‌نامه‌نویسان حرفه‌ای داوری نیز از این امر در عجب فرو رفته‌اند که چرا و چگونه آیین‌نامه‌هایی که چند بار در سال بازنویسی شده و چند سال یک‌بار هم کامل کن فیکون می‌شود؛ از عهده بالا آوردن این قاریان مصری‌خوان برنمی‌آید؟ جواب در همان جملاتی است که مانند تابو با ذهن و بیان متسابقان و داوران قرآنی خو گرفته و انگار قرار نیست به این زودی از آنها دل کنده شود ولو اینکه مجبور باشیم، سال‌های سال خروجی نه چندان دلچسب قاریان آئین‌نامه‌ای‌خوان (که البته شاید مصری‌خوان هم باشند) را ببینیم. اما تا تنور مسابقات داغ هست، باید برای حل مشکل به سراغ همان آیین‌نامه‌ها رفت، البته فعلاً آیین‌نامه داوری و نه اجرایی.
آیتم‌هایی که به قاریان مصری‌خوان ضربه می‌زند
سوال اساسی این است که چه آیتم‌هایی در آیین‌نامه‌ها به قاریان مصری‌خوان (نه لزوماً مجلس گرم کن) ضربه می‌زند؟ برای رسیدن به پاسخ اول باید معیارهای اساسی یک قاری با طبع گرم مصری را که در آیین‌نامه مغفول مانده است، بیان کنیم تا بشود راهکاری به داوران محترم برای اصلاح آیین‌نامه ارائه داد. (با كسب اجازه از محضر خوانندگان از اینجا به بعد برای بیان روان‌تر و شفاف‌تر مطلب، زبان معیار را اندکی به محاوره‌ای تغییر می‌دهم).
1) در تلاوت یک قاری مصری چه پارامتری حرف اول را می‌زند؟ مطمئناً پاسخ همه خواص تلاوت، معیار صوت است. اما مهم‌ترین ارکان صوت بی‌شک طنین تلاوت است که اگر مرکز ثقل این مقال بر آن قرار بگیرد، جای تعجب ندارد. در پاسخ گفته می‌شود مثلاً امسال نمره طنین اضافه شد و به 6 نمره ارتقا یافت. اینجا چند نکته خود را نشان می‌دهد. اول اینکه نباید برای مهم‌ترین پارامتر یک تلاوت مصری (تاکید می‌شود مهم‌ترین یعنی قاری نه مساحت داشته باشه نه تحریر و نه انعطاف (در حد خوب) معیار طنین که معمولاً با شدت همراه هست، کار خودش را می‌کند) سقف تعیین شود. اگر «محمد عمران» هم در مسابقه سراسری شرکت کند و نمره 10 یا 11 از نمره طنین هم به او داده شود، اما دست بسته است نمی‌تواند، کاری انجام داد، در ثانی داوران محترم نیز با ملاحظاتی نمی‌توانند بیش از دو نمره بین اسفل و اعلای طنین قاریان فاصله ایجاد کنند و اساس مشکل از همین دو مسئله شروع می‌شود، نمره طنین سقف دارد (می‌شود بگوییم داشته باشد، ولی مثلاً تا 12 نمره) ثانیاً فاصله‌های نمرات تمیزدهنده قاری مصری‌خوان از دیگران نیست. البته لزومی هم نیست که طنین را تنها با صدایی مثل عمران در ذهن خود مرور کنیم. صدای «بدر حسین»، صدای «سعید مسلم»، «عبدالباسط» و «شحات» چه پدر و چه پسر هم نمونه‌هایی از طنین‌های برتر هستند با طبایع مختلف مصری. لذا اولین پیشنهاد همین بازنگری در نمره طنین هست.
شاید بگویید کسی که طنین ندارد چه کار کند؟ باید بگویم در این روش خیلی عقب می‌ماند، ولی چاره‌ای نیست. مثل کسی که استعداد یک کار هنری را ندارد و باید اکتسابی عمل کند، لیکن شاید با ابزارهای لحنی هم نشود به مزیت طنین فوق‌العاده یک قاری نزدیک شد ولی کار هنری هست و این یکی از لوازم آن است یعنی نعمت خدادادی صوت زیبا که واقعاً نمی‌شود با ترفندهای اکتسابی به آن دست یافت، ولی ما برای آن جا باز کردیم. آیین‌نامه می‌گوید اگر صدای خوبی ندارید، می‌توانید با چند تا ترکیب لحنی یا تجوید سفت و سخت و امثال آنها جبران کنید و نتیجه می‌شود، همان که اول کار گفته شد.
2) مساحت و تحریر و انعطاف صدا نیز یکی از مهم‌ترین ابزارها در یک تلاوت با معیار مصری هستند، البته در رتبه‌ای نازل‌تر از طنین صدا، دلیل هم این است که مساحت و تحریر تنها در قالب یک صدای خوب شنیده و قابل تحسین می‌شود، لذا ممکن است کسی بهترین تحریرها را داشته باشد و یا بالاترین مساحت صدا را ایجاد کند، اما در فضایی با طنینی نه چندان دلنشین، نکته اینجاست که آیین‌نامه به شما نمره مساحت و تحریر را خواهد داد حتی با کمترین بهره شما از طنین مصری، از سویی حتی اگر تحریر و مساحت را فی‌ذاته بدون لحاظ طنین مثبت بدانید و سخن ما را نپذیرید، اینجا نیز اشکال قبلی پیش می‌آید، نمرات محدودند و دارای سقف و داوران هم به ملاحظاتی محافظه کار. بنابر این یک ارتفاع دست‌نیافتنی در تلاوت و یا تحریرهای شگفت‌انگیز یک قاری نیز شاید حداکثر تا دو نمره بتواند با میانگین دیگر قاریان نخبه فاصله ایجاد کنه که این هم صحیح به نظر نمی‌رسد.
لذا نمرات بخش صوت به عنوان مهم‌ترین بخش یک تلاوت مصری هم محدودند، یعنی از مجموع نمره لحن پایین‌تر هستند (که امری قابل تامل است) هم دارای سقف و هم با ملاحظات شاید صحیح و البته عرف جاریه اساتید محترم داور.
3) نمرات لحن از صوت به اندازه 10 نمره بالاتر است، یعنی شما می‌توانید به صرف استفاده از برخی ترکیب‌های ولو هنرمندانه که در قالب صوتی نه چندان منطبق بر معاییر مصری شکل می‌گیرد هر آنچه در صوت کم آورده‌اید، جبران کنید که معمولاً به استعمال پردامنه و البته بی‌ثمر ترکیبات موسیقایی نه چندان مستعمل در تلاوت (مانند نکریز و شوق‌افزا و ...) می‌انجامد که در سایه ابزار صوتی ناکارآمد لااقل برای مستمع حرفه‌ای و یا عوام الناس (و نه داوران که موظفند بر اساس آیین‌نامه امتیاز دهند) چندان خوشایند نخواهد بود.
راز موفقیت در مسابقات
4) در همه آنچه گفته شد با یک مشکل عمده دیگر مواجهیم، هرکس سالم‌تر بخواند و حتی ساده‌تر، موفق‌تر است، یعنی اگر شما «شبیب» یا «طاروطی» و یا «طنطاوی» هم باشید در مسابقات ایران طَرفی نخواهید بست، چون بنا به اقتضای صوت‌تان چندان به سالم خواندن بسیار زیاد عادت ندارید. اگر «غلوش» و یا «حصان» هم باشید چون شلوغ و پرتحریر و به اصطلاح پر و پیمان می‌خوانید، قطعاً از نمرات کم خواهید آورد. لذا باید خود را با مهم‌ترین اصل مسابقات هماهنگ کنید، سالم بخوانید و ساده و البته با تجوید بسیار سفت و سخت و موردپسند داوران تا در همه دو بخش صوت و لحن حداکثر نمرات را بگیرید، هر چند خواندنتان مصری نبوده و اقتضاء خواندنتان سالم خواندن در حد بسیار سخت‌گیرانه (و نه کوک بودن صوت که اصل است) نباشد. استفاده از ترکیبات کمتر شنیده شده و شاید پرشمار و بهره‌گیری از سبک‌های متعدد قراء(هر چند با جنس صدا و طبیعت روحی شما ناسازگار باشد) نیز می‌تواند بدون در نظر گرفتن صوت، نمره لحن شما را تا حد زیادی افزایش داده ضعف شما را در نمره صوت جبران کند. البته وقتی به صوت تاکید می‌کنیم، نمی‌گوییم همه صوت‌محور بخوانند، لیکن تأکید می‌کنیم که حتی قاریان لحن‌محوری چون «حصان» نیز بر مرکب صوت مقبولی که معدل لازم را داشته است، توفیق یافته‌اند به یک نابغه تلاوت تبدیل شود.
لذا حرف اصلی این مقال، نارسا بودن آیین‌نامه کنونی مسابقات در حمایت از تلاوت‌های مصری است به گونه‌ای که می‌توان با یک تلاوت سالم، ساده، تجویدی (به معنای مسابقه‌ای آن)، سرشار از ترکیبات و سبک‌های نه چندان مأنوس و موافق با طبع و صوت قاری و البته یک تلاوت فاخر، به نتیجه‌ای قابل قبول در مسابقات دست یافت. البته تأکید می‌کنم که حتی اغلب قاریانی که در قالب این آیین‌نامه‌های نه چندان معتبر به رتبه‌های بین‌المللی نائل شده‌اند، نیز قطعاً قادر بوده و هستند تلاوت‌هایی فراتر از آیین‌نامه و در قالب پارمترهای مذکور ارائه دهند و قطعاً همین آیین‌نامه نیز آنها را به سمت و سوی تلاوت‌های کلیشه‌ای و بی‌نمک مسابقه‌ای سوق داده و البته باید گفت براساس آیین‌نامه خواندن نیز قطعاً با تلاشی بسیار طاقت‌فرسا میسر خواهد بود. لیکن در نهایت با تقدیس و تعصب بر آیین‌نامه‌های مذکور به این مسیر وارد می‌شویم که بعضاً تلاوت‌هایی نه چندان دلچسب و مصری (یعنی فاقد هر دو معیار عوام و خواص‌پسند به نحوی مقبول) به عنوان تلاوت‌های طراز نخبگان قرآنی کشور به جهان اسلام معرفی شده و جامعه مخاطبان پرشمار کلام وحی را از استماع تلاوت‌های برخی از برترین قاریان ایرانی (به اعتراف عزیزان داور) در پسِ آیین‌نامه‌های ناعادلانه مسابقات محروم نماییم.
در پایان متذکر می‌شوم که به عنوان یک متسابق پرسابقه قرآنی سعی نمودم، تنها مساله‌ای که به باورم افکار بسیاری از متسابقین را درگیر کرده است، تشریح نمایم شاید جهاتی از آن برای اساتید خبره و کاربلد در امر آئین‌نویسی (که کاری کاملاً کارشناسی و طاقت‌سوز است) مقبول و موثر افتد. در عین حال نقدهای قرآنیان محترم نیز در تبیین ابعاد این مسئله و حل معضلات آن قطعاً راهگشا خواهد بود.
«اللَّهُمَّ وَ أَنْطِقْنِی بِالْهُدَی، وَ أَلْهِمْنِی التَّقْوَی وَ اسْتَعْمِلْنِی بِمَا هُوَ أَرْضَی».
یادداشت از حمید ایماندار، فعال قرآنی و عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز
انتهای پیام
