تكاپوی شیرازی‌ها برای احداث پژوهشگاه حافظ شناسی

به گزارش ایكنا از فارس، كاووس حسن‌لی، مدیر مرکز حافظ ‌شناسی امروز، ۲۷ بهمن در جمع خبرنگاران، در خصوص آخرین اخبار احداث پژوهشگاهی به‌نام حافظ در شیراز گفت: بیش از ۲ دهه از فعالیت مرکز حافظ‌شناسی می‌گذرد، مرکزی که خوشبختانه در حوزه‌های آموزشی و پژوهشی دستاوردهای بسیار خوبی داشته است.

وی با بیان اینکه تنوع و گستردگی فعالیت‌ها در این مرکز به گونه‌ای بود که نیاز به مکانی مناسب را ایجاب می‌کرد، گفت: مردم ما وام‌دار سعدی و حافظند و ما شیرازی‌ها که افتخار داریم همشهری این ۲ شاعر و ادیب پرآوازه و البته بیش از دیگران بدهکار این بزرگان هستیم.

حسن‌لی ادامه داد: امروز همه‌ ما به وجود این بزرگان افتخار می‌کنیم. اما این افتخار کردن کافی نیست؛ باید برای شناخت بیشتر این بزرگان و معرفی شایسته‌ آن‌ها به دیگران اقداماتی شایسته و درخور آن‌ها داشته باشیم. ایجاد مراکز علمی و تحقیقاتی در طراز بین‌المللی از ضرورت‌های مسلم فرهنگی و از وظایف اولیه‌ ما در پیوند با این بزرگان است.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه از سال‌ها قبل ایده‌ بنای پژوهشگاه حافظ‌ شناسی مطرح شده بود، به استقلال کامل مرکز حافظ شناسی و غیردولتی و غیر خصوصی بودن این مرکز اشاره كرد و گفت: از اوایل آبان‌ماه سال ۱۳۹۷، با پی‌گیری مرکز و همکاری برخی از مدیران استان و شهر شیراز، قطعه‌زمینی در کنار بنای چهل مقام، در محدوده طرح توسعه‌ محور عرفان در حافظیه، به این مرکز اختصاص داده شد.

وی با اشاره به حمایت‌های استانداران قبل و خصوصا رحیمی، استاندار کنونی و معاونان و مدیران استانداری فارس، همکاری میراث فرهنگی فارس و شهرداری و شورای شهر شیراز و سایر دستگاه‌های اجرایی و خدمات‌رسان شیراز را مناسب ارزیابی كرد و گفت: همزمان با پیگیری امور مجوزها، به دنبال طراحی بنا هم بودیم.

حسن‌لی با اشاره به همکاری اساتید دانشکده‌ هنر و معماری دانشگاه شیراز، محدودیت‌های موجود برای طراحی بنا را یادآوری و اضافه کرد: اگر اهل معرفت باشیم و این بزرگان را به درستی بشناسیم متوجه خواهیم بود که در شیراز مراکزی چون سعدی‌شناسی و حافظ‌شناسی باید از باشکوه‌ترین و کارآمدترین و زیباترین بناهای شهر باشند.

وی با تاکید بر ضرورت دسترسی بنای مرکز حافظ شناسی به محوطه حافظیه، گفت: اگر به ماهیت فعالیت‌های مرکز حافظ‌ شناسی توجه کنیم، برای بنای این مرکز باید همه‌ محوطه‌ حافظیه در اختیار مرکز باشد. چرا؟ چون غیر از دفتر مدیریت مجموعه‌ حافظیه و نیروهای حفاظتی، ضروری‌ترین نهادی که باید در مجموعه‌ حافظیه باشد، مرکز حافظ‌شناسی است.

مدیر مركز حافظ شناسی ادامه داد: وظیفه‌ ذاتی این مرکز، معرفی حافظ و شعر او در سطوح مختلف به شمار می‌رود و این یک مطالبه‌ عمومی و درخواست جدی همه‌ فرهنگ‌وران و حافظ‌ دوستان است. در نتیجه وجود مرکز حافظ‌ شناسی که در آنجا همه‌ اسناد، مدارک، کتاب‌ها، مقاله‌ها، نرم‌افزارها و همه‌ داشته‌های مربوط به حافظ گردآوری و طبقه‌بندی شده باشد در حافظیه بر هر مکان دیگری که در آنجا هست، مقدم است.

وی در عین حال گفت: به‌دلیل مشکلاتی که هست، فعلاً قطعه‌ زمینی با یک محدودیت مساحتی به این مرکز واگذار شده و مرکز حافظ‌شناسی ناگزیر در این شرایط باید در همین زمین محدود، ساخته شود و چون این زمین همجوار بنای چهل مقام هم هست ارتفاعش نمی‌تواند بلندتر از بنای چهل مقام باشد. ناچار ما باید دست‌کم در این کار، برای سه طبقه‌ زیرزمین و یک طبقه روی زمین برنامه‌ریزی کنیم و این بنا هم با همین محدودیت طراحی شده است.

حسن‌لی در پاسخ به این پرسش که طرح برگزیده تا چه اندازه با مبانی اندیشه و درون‌مایه‌ شعری حافظ پیوند دارد، گفت: ما در مرحله‌ سفارش طرح، برای طراحان یک کتابچه (به نام نقش ماندگار) تدوین و در این کتابچه، دیدگاه خودمان را درباره‌ حافظ، شعر حافظ، بنای موجود حافظیه و تاریخچه‌ بنا از گذشته تا امروز بیان و مرکز حافظ‌شناسی را معرفی کردیم، البته نیازهای مرکز را به لحاظ موقعیت فیزیکی و محدودیت‌ها و شرایط هم در پیوستی بیان شد.

مركز حافظ شناسی در محوطه آرامگاه حافظ قرار گیرد

مدیر مركز حافظ شناسی در عین حال گفت: این موضوع روشن است هر بنایی که برای مرکز حافظ‌ شناسی طراحی می‌شود و در محوطه‌ آرامگاه حافظ قرار می‌گیرد، باید شرایطی را پذیرفته و ویژگی‌هایی را داشته باشد؛ اول ضوابط میراث فرهنگی را رعایت کند و مسلما هر بنایی که در کنار حافظیه ساخته می‌شود، باید به گونه‌ای طراحی شود که آرامگاه حافظ را تحت تأثیر قرار ندهد.

وی ادامه داد: همچنین باید با معماری موجود بنای حافظیه سازگاری لازم را هم از نظر شکل و سازه و هم از نظر مصالح داشته باشد. دیگر آن‌که چنین بنایی، بی‌گمان باید با شعر حافظ هم، همخوانی و همسانی داشته باشد. این‌ها از مسلمات اولیه برای طراحی چنین بنایی است و خوشبختانه هر سه طراح هنرمند و بزرگوار همه‌ی این ویژگی‌ها را در طراحی‌شان در نظر داشته‌اند و به آن عمل کرده‌اند.

حسن‌لی در خصوص برآورد اعتبار لازم و محل تامین این اعتبار نیز با تکرار این نکته که مرکز حافظ‌شناسی دولتی نیست و بودجه اختصاصی ندارد، گفت: ساخت چنین بنایی به نوع سازه و مصالح و شیوه‌ اجرا بستگی دارد و هزینه‌های آن هم باید از راه‌های گوناگون تأمین شود. برای مثال خوشبختانه شهردار شیراز در جلسه‌ای ساخت اسکلت بنا را تقبل کردند.

مدیر مركز حافظ شناسی اضافه كرد: افراد نیکوکار و خیّر فرهنگی هم می‌توانند با حمایت مالی و مشارکت در ساخت و تجهیز این بنا، نام خودشان را به جاودانگی حافظ گره بزنند و ماندگار شوند. ما در خود این بنا طرح‌هایی را پیش‌بینی کرده‌ایم که اگر کسانی موفق به حمایت مالی باشند، نام آن‌ها را به‌شکلی ویژه در بناهای یادمان ثبت خواهیم کرد تا همواره در منظر دید بازدیدکنندگان باشد و دیگران را هم به چنین اقدامات نیکویی تشویق کند.

وی با اشاره به اینکه نگارش تاریخ شفاهی ساختمان مرکز حافظ شناسی هم در دستور کار قرار دارد تا آیندگان از روند کار احداث این بنا مطلع باشند، گفت: در «کتاب بنای مرکز حافظ ‌شناسی» به‌صورت روزنگار خاطرات و امور مربوط به مراحل مختلف این بنا (از درخواست‌ها، موافقت‌ها، همکاری‌ها، مجوزها، صورت‌جلسه‌ها و... ) همه و همه ثبت می‌شود تا همچون بخشی از تاریخ فرهنگی و شفاهی یک دوره از شهر شیراز به چاپ برسد و به یادگار بماند. خوشبختانه نزدیک به صد صفحه از این کتاب هم‌اکنون آماده شده است و هر روز به آن اضافه می‌شود.

نظر معمار احداث پژوهشگاه حافظ شناسی

جاوید قنبری، استاد معماری دانشگاه شیراز و مسئول امور طراحی بنای مرکز حافظ‌شناسی نیز در جمع خبرنگاران گفت: با توجه به اینکه موضوع طراحی این بنا با مرکز حافظ ‌شناسی شکل گرفته بود، افراد متعددی بنابر علاقه و ارادت شخصی‌شان به حضرت حافظ و مرکز حافظ‌شناسی طرح‌هایی را ارائه کرده بودند، اما با توجه به اینکه این بنا دو وجه عملکردی و معنایی را در یک نسبت مطلوبی را باید پاسخگو باشد، تصمیم بر آن شد تا بر مبنای خرد جمعی تصمیم مناسبی در این زمینه گرفته شود.

وی ادامه داد: در این مسیر پیشنهاد بنده بر این بود تا کمیته‌ سیاست‌گذاری متشکل از نماینده‌های نهادهای متنوع، ازجمله مرکز حافظ ‌شناسی، استانداری فارس، شهرداری شیراز (به‌ویژه شهرداری منطقه ۳)، سازمان میراث فرهنگی، سازمان نوسازی و بهسازی شهری و دانشگاه شیراز شکل بگیرد و در آن کمیته، سیاست‌گذاری مناسبی صورت پذیرد، بنابراین پیشنهاد، چندین جلسه با حضور نمایندگان نهادهای نام‌برده شکل گرفت و در نهایت پس از گفت‌وگوهای فراوان در جلسات متعدد، گزینه‌ دعوت از شش معمار مؤلف معاصر برای ارائه‌ی اتودهای مفهومی اولیه در اولویت و مورد وفاق اعضا قرار گرفت؛ پیرو این تصمیم، کمیته‌ راهبری تخصصی با تعداد اعضای کمتری نیز برای پیشبرد اهداف برنامه تعیین شد.

قنبری در بیان معایب و محاسن مسابقات طراحی معماری برای چنین پروژه‌های شاخصی، گفت: برای برگزاری مسابقات معماری روش‌های متنوعی وجود دارد و قوانین و ضوابط آن‌ها را نیز وزارت راه و شهرسازی تدوین کرده است. هر کدام از این روش‌ها قطعا مزایا و معایبی دارد و می‌تواند از زوایای متنوعی قابل نقد باشد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه شورای سیاست‌گذاری این پروژه، دو روش مسابقه‌ آزاد و محدود (یا دعوتی) را مورد بحث قرار داد، گفت: در روش مسابقه‌ آزاد امکان شرکت در مسابقه برای همه‌ اعضای جامعه‌ معماران اعم از دانشجو و غیر دانشجو، معماران جوان و معماران پیشکسوت و... وجود دارد.

وی اضافه كرد: از مهم‌ترین مزایای این روش (درخصوص طراحی بنای مرکز حافظ‌شناسی) این بود که یک موج فرهنگی در جامعه‌ی معماران و خیال‌پردازی در طیفی گسترده در بین معماران برای طراحی بنای مرکز حافظ ‌شناسی را به وجود می‌آورد و باعث می‌شد که طیف وسیعی از اقشار جامعه مدت‌زمانی را به حافظ و مرکز حافظ‌شناسی بیندیشند. اما این نکته را نیز باید دقت داشت که در این روش ممکن است علی‌رغم دریافت تعداد بسیار زیادی طرح (که داوری آن فرایندی زمان‌بر و پیچیده است) معماران باتجربه و معماران مؤلف رغبتی برای ورود به موضوع نشان ندهند که این مسأله باعث می‌شد از عمق برخورد با موضوع کاسته شود. به همین دلیل گزینه‌ دوم که مسابقه‌ی محدود یا دعوتی بود برای این طرح مناسب‌تر به نظر می‌رسید.

قنبری بیان كرد: در این مورد نیز نگاه‌های متنوعی در برخورد با موضوع و انتخاب طراحان در شورای سیاست‌گذاری مطرح شد و به تشخیص و مصلحت‌اندیشی شورای سیاست‌گذاری پروژه، این برنامه به‌صورت رسمی به‌عنوان یک مسابقه در وزارت راه و شهرسازی ثبت نشد، زیرا ماهیت کار در واقع نوعی سفارش طرح به طراحان مشخص بود.

وی با اشاره به روند داوری این مسابقه طراحی، گفت: توسط اعضای شورای سیاستگذاری ابتدا ۶ معمار مولف انتخاب شدند و در نهایت سه نفر  یعنی فرهاد احمدی، داراب دیبا و سیف‌الله کاظم‌پور به مکاتبات اینجانب در بازه‌ زمانی مشخص شده پاسخ مثبت دادند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: درباره‌ کمیته‌ داوران یا کمیته‌ ارزیابی نیز سعی کردیم، تیمی مرکب از دیدگاه‌های پخته و در عین حال متنوع در بعد نظری (Theory) و عملی (Practice) و همچنین با حضور حافظ‌شناسان شهیر معاصر شکل گیرد. بدین‌منظور، پس از بررسی اسامی پیشنهادی و بررسی‌هایی که شکل گرفت، کمیته‌ ارزیابی و بررسی طرح‌ها را محمد سعید ایزدی، سید محمد بهشتی، کاووس حسن‌لی، سعید حمیدیان، بهاءالدین خرمشاهی، محمدمنصور فلامکی و ایرج کلانتری تشکیل دادند که ترکیبی از استادان معماری و استادان حافظ‌شناسی‌ست.

قنبری در خصوص شیوه‌ برگزاری مسابقه‌ طراحی بنای مرکز حافظ ‌شناسی، گفت: پس از اعلام آمادگی معماران، بسته‌های مربوط به طراحی بنا شامل اطلاعات فنی و کیفی ارائه و در نهایت بعد از رایزنی‌های انجام شده، روز ۲۴ دی‌ماه برای ارائه اتود طراحی به کمیته ارزیاب مشخص شد.

وی گفت: تردیدی نیست که اگر بنا مربوط به حافظ نبود، چنین سطحی از برخورد با مسئله نمی‌توانست شکل بگیرد! این فرایند گرچه مربوط به طراحی یک بنای نسبتا کوچک (با زیربنای کمتر از ۲۰۰۰مترمربع و با ارتفاع بیشینه ۶متر از سطح زمین و در یک زمینی به مساحت تقریبی ۶۵۰ متر مربع) بود، اما از منظر بنده و بسیاری متخصصان امر در بالاترین سطح کیفی ممکن و با حضور و گفت‌وگوی بزرگانی شکل گرفت که در کنار هم قرار گرفتنشان خود یک اتفاق بزرگ و مبارک در تاریخ معماری معاصر ایران بود. تنها نگاهی کوتاه به نام داوران نام‌دار و طراحان شاخص نشان می‌دهد که سطح کیفی کار در چه طرازی بوده است.