جعفر نکونام:
دلالت «آیه» بر «عبرت»، خلاف سیاق آیه 7 آل‌عمران است
گروه اندیشه ــ عضو هیئت علمی دانشگاه قم با اشاره به سیاق آیه هفتم سوره آل‌عمران بیان کرد: اینکه عبارت «آیه» در این سوره را که به محکم و متشابه تقسیم شده است، به معنای عبرت بگیریم، خلاف سیاق است و نمی‌تواند صحیح باشد.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست «نگرشی نو به محکم و متشابه»، امروز، 23 آذرماه با حضور جمعی از اساتید دانشگاه و علاقه‌مندان، در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی برگزار شد که در این نشست ابتدا روح‌الله نجفی، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی به ارائه نظریه خود پرداخت که می‌توانید این نظریه را اینجا بخوانید.
جعفر نکونام، عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه قم در این نشست با نقد نظریه روح‌الله نجفی، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی بیان کرد: یک واژه می‌تواند معانی متعددی داشته باشد که البته سیاق، در این زمینه تعیین‌کننده است. آقای نجفی، «آیات» را به معنای عبرت‌ها گرفته‌اند، اما سیاق در آیه 7 سوره آل‌عمران این معنا را نمی‌رساند. در مواردی که آیات به معنای عبرت‌ها است، همنشین‌های خاصی وجود دارد که با توجه به آنها می‌توان معنای آیه را عبرت گرفت. برای نمونه زمانی که خداوند اشاره به دیدن آیات الهی می‌کند، در اینجا مراد امور تکوینی و عبرت‌ها است.
وی تصریح کرد: اگر در آیه‌ای که خداوند از عبارت «آیه» استفاده می‌کند، عبارت‌هایی نظیر تلاوت وجود داشته باشد، این نیز یک همنشین و قرینه است که ما نمی‌توانیم مراد از «آیه» را عبرت بگیریم. برای نمونه می‌توان به آیات «إِذا تُتْلی عَلَیهِ آیاتُنا قالَ أَساطِیرُ الأَوَّلِینَ»، «كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ»، «وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا أَعْجَمِيًّا لَقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آيَاتُهُ» و «مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَائِمَةٌ يَتْلُونَ آيَاتِ اللَّهِ آنَاءَ اللَّيْلِ» اشاره کرد که در این آیات، مراد از «آیه» نمی‌تواند عبرت باشد.
این استاد دانشگاه در ادامه افزود: اینکه ایشان «محکمات» را به معنای عبرت‌های واقع شده معنا کرده است، بسیار تکلف‌آمیز است. محکمات که به عنوان صفت برای قرآن باشد، در سوره محمد(ص) داریم که می‌گوید «وَ يَقُولُ الَّذِينَ آمَنُوا لَوْ لا نُزِّلَتْ سُورَةٌ فَإِذا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ مُحْكَمَةٌ وَ ذُكِرَ فِيهَا الْقِتالُ ...»، در حقیقت «محکمه» با ذکر قتال عطف شده است و اگر این را در کنار روایات بگذارید که از صحابه و تابعان نقل شده است، می‌بینیم که مراد از آیه محکمه را آیات احکام دانسته‌اند. علت اینکه آیات‌الاحکام به عنوان آیات محکم شمرده شده است نیز این اینکه به این احکام عمل می‌شده و مورد ابتلا بوده است. آیات متشابه نیز مورد ایمان بوده و در روایات آمده است که به محکمات عمل کنید و به متشابهات ایمان آورید. همچنین در این زمینه تلقی گذشتگان که نزدیک به نزول قرآن بودند نیز اهمیت بالایی دارد.
وی بیان کرد: بنابراین ما شاهدی نداریم که بخواهیم آیات محکم را به معنای عبرت در نظر بگیریم. نظر بنده این است که آیات محکم، آیات‌الاحکام است و مراد از آیات متشابه، با توجه به سیاقی که آیه 7 سوره آل عمران دارد، آیات قیامت است. در قرآن داریم که متشابه را شبیه نعمت‌های دنیوی گرفته است، چنانکه می‌گوید «قَالُوا هَذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا». بنابراین به اعتبار اینکه نعمت‌های بهشتی را شبیه نعمت‌های دنیا می‌داند، متشابه است، همچنان که در دنیا نیز نعمت‌هایی مانند عسل و ... وجود دارد، در آخرت نیز شبیه نیز هست.
نکونام در ادامه با اشاره به معنای «ام‌الکتاب»، تصریح کرد: اینکه بگوییم مراد این است که آیات متشابه را به آیات محکم بازگردانیم، دلالتی ندارد. همچنین در جای دیگر قرآن که «ام الکتاب» آمده، مراد لوح محفوظ است، چنانکه می‌گوید «وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ» که به معنای بخشی از قرآن نیست. در جای دیگر نیز داریم که «ام» را به «قری» اضافه کرده که منظور مکه است و به قرینه اینکه بعد از آن عبارت «حولها» را دارد، مراد جایی است که مرکزیت داشته باشد.
وی بیان کرد: بنابراین ما برگشت متشابه به محکم را نداریم. گفته‌اند که بچه به مادر برگشت می‌کند و از همین رو باید متشابه را به محکم بازگرداند، اما اساساً متشابه به معنای تشبیه و تشبیه یعنی چیزی که روشن است و ما هیچ متشابهی را نمی‌توانیم به محکمات ارجاع دهیم. خداوند در سوره زمر می‌گوید «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّه». در اینجا مراد از کتاب، تمام آن نیست، چون وقتی سوره زمر نازل شد، هنوز نیمی از قرآن نازل نشده بود و در اینجا با توجه به اینکه در آیه بعد اشاره به عذاب کرده است، مراد از متشابه نیز این است که چیزهایی که در قیامت رخ می‌دهد نیز شبیه دنیا است.
نکونام در ادامه بیان کرد: در سوره آل عمران نیز پس از آیه هفتم اشاره دارد که راسخان در علم به خداوند می‌گویند که تو جمع‌کننده مردم در روز قیامت هستی، بنابراین قرینه‌ای است برای اینکه مراد از متشابه قیامت باشد. چراکه اتفاقات قیامت، شبیه دنیا است. اگرچه که مشهور است تمام قرآن متشابه باشد، اما متشابه در سوره آل عمران اشاره به برخی از آیات قرآن دارد که همان آیات قیامت هستند.
وی با اشاره به اینکه نمی‌توان «تأویل» را به معنای فرجام گرفت، تصریح کرد: آنچه که در آیات و روایات در مورد تأویل داریم اینکه تأویل را به معنای واقعیت به مصداق خارجی گرفته‌اند. در روایت داریم که برخی از تأویل‌های قرآن همان قصص گذشتگان است که تأویل آن به وقوع پیوسته و همچنین تأویل آیات‌الاحکام نیز در خود آیات است و مصداق ندارد. اینکه می‌گوید نماز را اقامه کنید، نه اینکه نماز اقامه شد، بلکه می‌خواهد این اقامه را ایجاد کند و در روایت دارد که مصداق آن در خودش است.
نکونام در ادامه افزود: مرجع ضمیر در «تأویله» که در آیه هفتم سوره آل عمران آمده، کل قرآن نیست. مصداق خارجی آیات قصص را همه می‌دانند که چه چیزی است و می‌دانیم که چه اتفاقی افتاده است، اما در مورد قیامت که مثلاً نعمت‌ها و ... به چه صورتی است، این را نمی‌دانیم. البته که شبیه دنیا است، اما واقعیت آن را نمی‌دانیم که آیا دقیقاً عین دنیا است یا تفاوت‌هایی دارد.
انتهای پیام مطالب مرتبط
