دشواری سفر؛ عامل رغبت ۷۳ درصد ایرانیان به اربعین/ آیینی که به عام‌گرایی عدالت‌محور دعوت می‌کند

به گزارش ایکنا؛ سومین همایش بین‌المللی اربعین امروز دوشنبه هشتم مهرماه در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. پس از برگزاری مراسم افتتاحیه در نوبت صبح، تعداد هفت نشست تخصصی با موضوعاتی همچون «ابعاد فرهنگی و رسانه‌ای اربعین»، «ابعاد جامعه‌شناختی اربعین»، «زائران و میزبانان»، «آینده‌پژوهی اربعین»، «ابعاد کلامی و عقیدتی اربعین»، «ابعاد فقهی و ادبی اربعین»، «ابعاد تربیتی و روانشناسی اربعین» برگزار شد و تعداد ۳۵ مقاله در تمامی این نشست‌ها از سوی محققان داخلی و خارجی ارائه شد.

در نشست «آینده‌پژوهی» این همایش که در تالار گفتگو معاونت فرهنگی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی و با حضور مجید امامی، علی انتظاری و انعام زایر جاسم و رضا ملکی به عنوان هیئت رئیسه جلسه برگزار شد، مقالاتی با عناوین «پیاده‌روی اربعین، اندام محوری جهانی نوین»، «دلالت‌های راهبردی اندیشه تمدنی پدیده اربعین» و «درآمدی بر آینده‌پژوهی اربعین حسینی، چرایی؟ راهکار پیشنهادی، آثار و فواید» ارائه شد.

نخستین مقاله «درآمدی بر آینده‌پژوهی اربعین حسینی» بود که از سوی عبدالله طاهرخانی و محسن حبیبی ارائه شد. طاهرخانی درباره این مقاله اظهار کرد: به طور طبیعی ما با چند نوع آینده مواجه هستیم؛ نخست آینده‌هایی که ممکن و محتمل است و دیگر آینده‌هایی که ترجیح می‌دهیم و آرزو می‌کنیم شکل بگیرد که به آن آینده مطلوب می‌گوییم. در واقع کار آینده‌پژوهان ترسیم آینده مطلوب است. آینده‌پژوهی سعی دارد دگرگونی از حال به آینده را به شکلی مطلوب ترسیم کند. آینده‌پژوهی در واقع در پی کشف آینده و شکل‌بخشی به آینده مطلوب است. هدف اصلی این دانش؛ کشف، امتحان، ارزیابی و اجتهاد آینده‌های ممکن و محتمل به منظور شکل‌دادن به آینده مطلوب است.

وی با بیان اینکه درباره اربعین چند هدف مدنظر است، ادامه داد: نخست تبیین پیشران‌ها و مشخص کردن متغیر‌های مداخله‌گر در این موضوع مدنظر است، همچنین پایش و ارزیابی روند‌های مهم و مؤثر در راهپیمایی اربعین و نیز کمک به مدیریت اجرایی اجتماع عظیم اربعین در کشور عراق، از جمله اهداف است. دیگر آنکه شناخت سیاست‌های کشور‌ها در این رویداد و مسائل سیاسی و فرهنگی مرتبط با راهپیمایی اربعین و همچنین روند شکل‌گیری و گسترش تحولات فرهنگی و اجتماعی اربعین و اثرات مختلف آن در جامعه مدنظر است. حوزه‌هایی هم که در آینده‌پژوهی اربعین نقش دارند، شامل مدیریت، مسائل سیاسی و روابط بین‌الملل، مسائل اجتماعی و جامعه‌شناسی، ارتباطات و رسانه‌ها و جمعیت‌شناسی می‌شود.

تبیین سناریو‌هایی برای پژوهش پیرامون اربعین حسینی به شکل عام در کشور‌ها و به طور خاص در کشور عراق و نیز بررسی بازبینی راهبرد‌های موجود در برپایی اربعین حسینی و میزان اثرگذاری آن با استفاده از روش تحلیل تأثیر بر روند، راهکار‌هایی برای اربعین‌پژوهی است

طاهرخانی با تأکید بر دو راهکار در کار اربعین‌پژوهی، افزود: تبیین سناریو‌هایی برای پژوهش پیرامون اربعین حسینی به شکل عام در کشور‌ها و به طور خاص در کشور عراق و نیز بررسی بازبینی راهبرد‌های موجود در برپایی اربعین حسینی و میزان اثرگذاری آن با استفاده از روش تحلیل تأثیر بر روند، راهکار‌هایی برای اربعین‌پژوهی است.

وی در ادامه به آثار و فواید این دو روش، اشاره کرد و گفت: سناریونگاری می‌تواند زمینه مطالعه جامعه در زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی مرتبط با اربعین را فراهم کند. تعیین متغیر‌های مداخله‌گر در موضوع اربعین‌پژوهی، شکل‌گیری روش اجماع مشارکتی در تدوین سناریو‌ها با مشارکت صاحب‌نظران مختلف و نیز به وجود آمدن شرایط طراحی استراتژی‌های کلان و راهکار‌های برون‌رفت از مشکلات احتمالی و کاهش ریسک بر اساس سناریو‌های تبیین‌شده، از جمله آثار کاربست راهکار نخست است. در مورد آثار و فواید پیشنهاد دوم هم می‌توان به چهار هدف از جمله ارزیابی و بازبینی راهبرد‌های موجود، مطالعه روند‌های مهم، کلان و مؤثر در رویداد اربعین، ارائه راهبرد‌های جدید در مسیر مطالعه اکتشافی و تجربی و نیز امکان‌پژوهی و ارزیابی راهبرد‌های جدید بر اساس مطالعات آینده‌نگاری اشاره کرد.

این محقق بیان کرد: نتیجه آنکه با توجه به گستردگی رویداد اربعین و شرکت افراد مختلف از کشور‌های گوناگون در این مراسم، ابعاد و حوزه‌های مختلفی می‌توان در موضوع اربعین متصور شد که برنامه‌ریزی و مدیریت آن از دایره تصمیمات روزمره و عادی خارج است و نیازمند آینده‌پژوهی است. از طرف دیگر، نگاه شیعه در موضوع اربعین با فرهنگ انتظار گره خورده و اربعین می‌تواند فرصتی برای آماده‌سازی شرایط ظهور باشد و می‌توان از این ظرفیت برای زمینه‌سازی ظهور منجی بهره گرفت. بر این اساس، روند رو به رشد پدیده اربعین مورد توجه شیعیان است.

در ادامه نشست آینده‌پژوهی اربعین، علی انتظاری مقاله‌ای با عنوان «پیاده‌روی اربعین، اندام‌محوری جهانی نوین» ارائه و درباره این موضوع بیان کرد: پیاده‌روی اربعین نشانه‌ای است از ورود به جامعه‌ای جدید؛ اجتماع جدیدی که این پیاده‌روی نقش اندام جنینی آن را ایفا می‌کند. جامعه جهانی جدید در حال تولد است که پیاده‌روی اربعین حکم جنین را برای آن دارد. بحث‌هایی که در مورد جهانی شدن مطرح است، عمدتاً به مقاومت‌هایی در برابر جهانی شدن برمی‌گردد که عنوان خاص‌گرایی و منطقه‌گرایی بر آن اطلاق می‌شود.

جهانی شدن، رویکردی قطبی و عملکردی قطبی دارد که البته عنوان جهان بر روی آن نهاده‌اند. اما حرکت‌هایی مانند پیاده‌روی اربعین نقطه مقابل عملکرد قطبی است و به نوعی منبع انرژی برای شکل‌گیری قطب مقابل است

وی با بیان اینکه آن چیزی که تحت عنوان جهانی شدن مورد توجه است، نوعی خاص‌گرایی است، گفت: آن‌چه که در پیاده‌روی اربعین مشاهده می‌شود، عام‌گرایی است. جهانی شدن، رویکردی قطبی و عملکردی قطبی دارد که البته عنوان جهان بر روی آن نهاده‌اند. اما حرکت‌هایی مانند پیاده‌روی اربعین نقطه مقابل عملکرد قطبی است و به نوعی منبع انرژی برای شکل‌گیری قطب مقابل است. ذخایر تمدنی هم به این امر کمک می‌کند. در واقع پیاده‌روی اربعین خود ذخیره تمدنی است و از گذشته‌ها بوده و ادامه هم خواهد داشت. این حرکت ابتکار شیعی بوده و از این مناسک برای ایستادگی در برابر خلفا بهره می‌گرفتند. این ذخیره تمدنی امروزه به بزرگترین پدیده اجتماعی جهان بشریت تبدیل شده است.

دعوت به عام‌گرایی عدالت‌محور در پیاده‌روی اربعین
انتظاری با بیان اینکه سابقه چنین حرکتی در جهان بشریت با این ابعاد و گستردگی وجود ندارد، افزود: هیچ‌کدام از وجوه رویداد اربعین خاص‌گرایانه نیست و هر چه جلوتر می‌رود، عام‌گرایانه‌تر می‌شود و دعوت همه عالم برای مشارکت در این رویداد وجود دارد. عجیب است که در بطن آن دگرمحوری اساس کار و عشق محور آن است؛ بنابراین پیاده‌روی اربعین عام‌گرایی دارد و به شدت از خاص‌گرایی قطبی که به عنوان قطب غالب مستتر و پنهان است، پرده بر می‌دارد و افشاکننده خاص‌گرایی است. از سویی هم با جهانی شدن و الگو‌های آن تقابل دارد و به عام‌گرایی عدالت‌محورانه دعوت می‌کند.

وی بحث پیرامون اندام جنینی رویداد اربعین را هم نویدبخش و هم آسیب‌پذیر دانست و گفت: انتظار می‌رود که اندام‌های جدید این مولود متناسب با اندام ابتدایی آن شکل بگیرد و به مرور تکمیل شود. این پدیده در جامعه‌ای ظهور یافته که ارزش‌های نئولیبرال و نظام سرمایه‌داری غربی و فضای آکادمیک غربی استیلا دارد، اما در حال تحول به جامعه‌ای است که در آن حیات طیبه محور ارزشی محسوب می‌شود؛ و این محمل، چشمه‌هایی از حیات طیبه معنوی را به ما نشان می‌دهد که در آن ارزش‌های مادی‌گرایانه نظام سرمایه‌داری به چالش کشیده می‌شود.

 

سختی سفر؛ انگیزه شرکت ۷۳ درصد ایرانی در پیاده‌روی اربعین است
انتظاری در ادامه به ارائه آماری از نظرسنجی‌های انجام شده از زوار ایرانی اربعین پرداخت و گفت: بر اساس آمار و نظرسنجی‌های انجام شده، ۷۳ درصد از شرکت‌کنندگان تحمل سختی در یک سفر زیارتی را انگیزه‌ای برای شرکت در پیاده‌روی عنوان کردند. ۱۸.۲ درصد مردم عراق را انگیزه خود برای شرکت در پیاد‌ه‌روی اربعین مطرح کرده و افتخار به ایرانی بودن مورد توجه هشت درصد بوده است. همچنین ۸۲ درصد پیاده‌روان اربعین، پیاده‌روی را فرصتی برای آشنایی با سایر مسلمانان عنوان کرد‌ه‌اند و کمتر از ۲۰ درصد جنبه‌های ملی‌گرایانه برایشان مهم بوده است. اما نکته آسیب‌پذیر این است که ۶۸ درصد ایرانی‌ها حضور در موکب‌های ایرانی را بر حضور در موکب‌های عراقی ترجیح می‌دهند.

 

۷۹.۲ درصد ایرانی‌ها اربعین را متعلق به همه مردم جهان می‌دانند
وی افزود: بر اساس این نظرسنجی‌ها، ۱۳.۸ درصد شرکت‌کنندگان، پیاده‌روی اربعین را مختص مسلمانان می‌دانند و ۷۹.۲ درصد آن را متعلق به همه مردم جهان می‌دانند و این نشان از عام‌گرایانه بودن این رویداد دارد. همچنین در بیان هدف افراد برای شرکت در این مراسم، ایستادگی و مقاومت در برابر قدرت‌های جهانی بالاترین رتبه را داشته است. این آمار‌ها نشان می‌دهد که تئوری قالب در ادبیات جامعه‌شناسی در حوزه جهانی شدن به چالش کشیده شده و به سمت جامعه‌ای در حرکت هستیم که آن جامعه ارزش‌های نوینی در حال شکل‌گیری است.

آیین‌های حسینی از تأثیرگذارترین حرکت‌های جمعی جهان تشیع است و از حیث تأسیس، تکوین و کیفیت اجرا با فرهنگ عامه عجین شده و خاص ایران هم نیست و یک ژئوپلتیک گسترده را در بر می‌گیرد

بر اساس این گزارش، مقاله بعدی که در این نشست ارائه شده؛ «دلالت‌های راهبردی اندیشه تمدنی پدیده اربعین» بود. سیدجواد امینی، نگارنده این مقاله طی سخنانی بیان کرد: تمام آیین‌ها از یک تکامل و مبتنی بر رفتار‌های عادی هستند. اگر این آیین‌ها رنگ و بوی مذهبی به خود بگیرند، تبدیل به آیین‌های مذهبی می‌شوند. آیین‌های مذهبی فرصت‌های ویژه‌ای برای ظهور و بروز فعالیت‌های مذهبی دارند. در این میان آیین‌های حسینی از تأثیرگذارترین حرکت‌های جمعی جهان تشیع است و از حیث تأسیس، تکوین و کیفیت اجرا با فرهنگ عامه عجین شده و خاص ایران هم نیست و یک ژئوپلتیک گسترده را در بر می‌گیرد.

وی افزود: آیین‌های اربعین نیز از جمله فرصت‌های مطلوب اجتماعی برای بازتولید مفاهیم جدید و ایجاد شبکه‌های مشترک و مرزبندی‌های هویتی و تکمیل و تسهیل خلاقانه در جهان پیرامون، فراهم کرده است. شرط اصلی در این پدیده، داشتن نگاه عقلایی به اعتقاداتی است که در ورای خویش طی طریق می‌کنند. امروز می‌توانیم ادعا کنیم که اربعین از شعائرالله است. اربعین پدیده‌ای برآمده از مردم و فرهنگ عاشوراست و به رشد رویکرد اندیشه‌ای و دانش مذهبی به عنوان لوازم شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی منجر می‌شود.

به گفته این محقق؛ استنباط از پدیده اربعین نشان می‌دهد که این رویداد می‌تواند تمدن‌ساز باشد. حقیقت اعجازبرانگیز اربعین این است که بیش از آنکه ناشی از فعل انسانی باشد، فعلی خدایی است تا انسان‌های دنیازده را در یک فضا گردهم آورد. انسان‌ها در این فضا سبک زندگی جدیدی را تجربه می‌کنند و به تعبیری حرکت اهل بیت(ع) که ترکیبی از عشق-ایمان و عقل-عاطفه است را تجربه می‌کنند.

 

اربعین تجدید میثاقی با امام عصر(عج) است
امینی افزود: انسان در پیاده‌روی اربعین سختی‌هایی را تحمل می‌کند که نوعی سبک زندگی مبتنی بر آموزه‌های نهضت اباعبدالله(ع) و تأثیری از سیره اهل‌بیت(ع) است؛ لذا انسان باید در این مسیر به خودسازی بپردازد و آماده ظهور منجی بشود. این پدیده به نوعی تجدید میثاقی با امام عصر(عج) است. پیاده‌روی اربعین یک اجتماع مسالمت‌آمیز است، اما در بطن آن پیامی همگانی دارد و آن چیزی جز مبارزه با استکبار و ظلم و استبداد و طاغوت زمان نیست.

 

انتهای پیام