محمدرضا پورعابدی، معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی، در آستانه ۱۶ مردادماه، سالروز تأسیس این نهاد انقلابی، در گفتوگو با ایکنا؛ درباره رویکردهای پژوهشی جهاددانشگاهی در طول دوران حیات این نهاد و مأموریتهای آن در گام دوم انقلاب بیان کرد: طبق تعریف آخرین اساسنامه جهاددانشگاهی، مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، جهاددانشگاهی نهاد واسط دانشگاه و صنعت و موظف به نقشآفرینی در حل مسائل و مشکلات جامعه در حوزههای مختلفی اعم از علوم انسانی و اجتماعی، فنی و مهندسی، کشاورزی و منابع طبیعی و پزشکی است.وجه تمایز جهاد؛ انجام پژوهشهای توسعهای و کاربردیپورعابدی ادامه داد: برای حل این مسائل، مراکز علمی دانشگاهی متعددی تأسیس شده و فعالیت میکنند. در این میان وجه تمایز فعالیتهای جهاد با مراکز علمی دانشگاهی، این است که جهاددانشگاهی موظف است به انجام پژوهشهای کاربردی و توسعهای و نیز پژوهشهایی که در حل و برطرف کردن معضلها و چالشها نقشآفرینی میکند. با این حال، یکی از مأموریتهای دانشگاه، تولید علم است، اما کاربردیسازی آن و تبدیل علم به فناوری، از جمله وظایف و مأموریتهای اصلی جهاددانشگاهی به عنوان نهاد واسط است، اگرچه دانشگاههای ما پس از طی دورانهای مختلف به بحث کاربردیسازی علم رسیدهاند، دانشگاههای نسل اول به آموزش توجه داشتند و دانشگاههای نسل دوم پژوهشمحور بوده و دانشگاه نسل سوم تلاش داشت پژوهشها را تجاریسازی و کاربردی کند. در این میان، جهاددانشگاهی سعی دارد تا آنجا که میتواند به فعالیتهایی بپردازد که دیگران (سازمانها و نهادها) اهتمام کمتری به آن دارند و بیشتر سعی دارد فعالیتهایش ناظر بر حل مسائل و مشکلات جامعه باشد، لذا در چهار حوزه علوم انسانی و اجتماعی، فنی و مهندسی، کشاورزی و منابع طبیعی و پزشکی ورود کرده و فقط در حوزه فنی و مهندس، علیرغم اینکه در همه فعالیتهای این عرصه کار نکرده و ورودی نداشته بیشترین تأکید را بر صنعت نفت، گاز، پتروشیمی به عنوان صنعت پیشران داشته، و یا به صنعت حملونقل ریلی ورود و نیازهای این صنعت را استخراج کرده و فعالیتهای خوبی داشته است.
وی افزود: در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، تأکید بر موضوعاتی مانند مناسبات نسلی، جوانان و هویت آنها، خانواده (بهمثابه مهمترین رکن اجتماع)، سکونتگاههای غیررسمی و حاشیهنشینی، سرمایه انسانی، مسائل زیستمحیطی و گردشگری داشته است. در حوزه پزشکی در زمینه سلولهای بنیادی، نازایی، سرطان سینه، زخمپوشها و درمان زخمهای مزمن خروجیهای قابل توجهی از جهاددانشگاهی مشاهده میشود. در حوزه کشاورزی نیز، بیشترین تأکید جهاد بر کشاورزی هوشمند و نفوذ فناوری در هوشمندسازی کشاورزی و همچنین حرکت از کشاورزی سنتی به سوی کشاورزی مدرن است، در این زمینه جهاددانشگاهی موفق شد در ایجاد و تجاریسازی بذر هیبریدی و چند حوزه منتخب توانمندی خود را نشان دهد و مرجعیتی منطقهای، ملی و نیز بینالمللی پیدا کند.
معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی با بیان اینکه با توجه به وصل شدن به بازار و نیاز مردم و نیز قابلیت تجاریسازی طرحها، سرمایهگذاری آنها متفاوت بوده است، گفت: این موضوع بستگی به حوزههایی دارد که در آنها فعالیت داشتهایم، در حوزه پزشکی فاصله پژوهش تا بالین کم است و اکثر مراکز پژوهشی ما، مانند رویان، ابنسینا، پژوهشکده معتمد، پژوهشکده فناوریهای نوین زخم، مراکز تخصصی و کلینیکها پذیرش بیمار دارند، دستاوردهای پزشکی جهاد، به بالین میآید و استفاده میشود. اما در حوزه فنی مهندسی به لحاظ مشکلاتی که وجود دارد و سختی کار، برای مشاهده خروجی طرحها زمان بیشتری نسبت به خدمات پزشکی صرف میشود. نهادها و شرکتهای سرمایهگذار تمایل بیشتری دارند که با ریسک کمتری، نیازمندیهای خود را از طریق بهترینهای خارجی تأمین کنند و لذا نفوذ فناوری داخلی در این مجموعهها سختتر است.
بسیاری از چالشهای حوزههای مهندسی و پزشکی به علوم انسانی مربوط است
به گفته وی؛ در حوزه علوم انسانی مسئله بسیار سختتر است، چرا که اولاً هنوز علوم انسانی را به عنوان یک علم نمیشناسند و از طرفی، افراد زیادی در حوزه علوم انسانی خود را صاحبنظر میدانند و درباره همهچیز اظهار نظر میکنند. در موضوعات علوم انسانی از هر فردی نظر بخواهید، ساعتها برای شما سخن خواهد گفت. نخستین مسئله این است که علوم انسانی را به عنوان یک علم نمیشناسیم، در پی این نوع تلقی، خروجیهای این علوم، در برنامهریزیها و سیاستگذاریهای ملی مورد استفاده قرار نمیگیرد. همچنین محققانی که در حوزه علوم انسانی فعالیت میکنند، خیلی جدی به مسائل این علوم نمیپردازند و قاعدتاً جایی غیر از قفسه کتابخانه برای خروجی کار آنها وجود ندارد. اگر کاری هم انجام میشود بیشتر برای کتاب و مقاله شدن است، در حالی که واقعیت این است که بسیاری از چالشها، حتی در حوزههایی مانند پزشکی، فنی و مهندسی و کشاورزی، ریشه در علوم انسانی و اجتماعی دارد و به دلیل کمتوجهی به این علم، نتایج خروجیهای علوم انسانی در این زمینهها بروز و ظهور نمییابد.
تحصیل نخبگان کشورهای توسعهیافته در علوم انسانی و اجتماعی
پورعابدی افزود: البته اکنون کمی نسبت به گذشته، نگاه به حوزه علوم انسانی بهتر شده است و دستاندرکاران به این مهم دست یافتهاند که برای ایجاد تحول در کشور باید به حوزه علوم انسانی و اجتماعی توجه بیشتری شود. پژوهشگران هم به این نتیجه رسیدهاند که حوزه علوم انسانی باید نقشآفرینی و ارزشافزوده بیشتری ایجاد کند. اگرچه هستند افرادی که معتقدند؛ علوم انسانی همین است، به بازار و تجاریسازی ارتباطی ندارد و در علوم انسانی فقط باید هزینه کرد. اما این حرف غلط است، ما در علوم انسانی هم میتوانیم ارزش مادی ایجاد کنیم و تولید داشته باشیم. امروزه وجه تمایز جوامع صنعتی و پیشرفته، با کشورهای کمتر توسعهیافته این است که آنها در علوم انسانی دارای نظریه هستند و این کشورها بهترینهای خود را به تحصیل در علوم انسانی تشویق میکنند، این در حالی است که نخبگان ما را گرایش بیشتری به حوزههای فنی و پزشکی دارند. گاهی اوقات مقایسههایی هم انجام میشود و میگوییم جوانان ما که به خارج میروند، در دانشگاههای آنجا موفق هستند و میتوانند درجات خوبی کسب کنند، این اتفاق به این دلیل است که با کمهوشترینهای آن کشورها رقابت میکنند، چرا که نخبگان آنها در رشتههایی تحصیل میکنند که نخبگان کشورهایی از جمله ایران، اعتقادی به تحصیل در این علوم ندارند.
معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی ادامه داد: اگر کشوری برای اقتصاد، توسعه و مدیریت منابع انسانی خود، تئوری و نظریه نداشته باشد، نمیتواند رشد و پیشرفت کند، کشورهایی از نظر صنعتی و پزشکی و توسعه به معنای همهجانبه پیشرفت داشتهاند که حوزه علوم انسانی و اجتماعی را جدی گرفتهاند.
انجام بیش از ۱۵ طرح ملی در جهاددانشگاهی
پورعابدی با اشاره به مأموریتهای پژوهشی جهاددانشگاهی در حوزه علوم انسانی، بیان کرد: متأسفانه به لحاظ زمینههای فعالیتی که در جامعه وجود دارد، نتوانستیم در جهاددانشگاهی همپای تمامی حوزههای علوم انسانی و اجتماعی و متناسب با برند جهاددانشگاهی نقشآفرینی کنیم. بخشی از این عدمموفقیت به دیدگاههای بیرونی و بخشی به خود ما برمیگردد. یکی از هدفگذاریهای ما در برنامه ششم توسعه، این است که در حوزه پژوهش و فناوری باید زمینه لازم را برای شکوفا شدن و بازآفرینی حوزه علوم انسانی و اجتماعی فعالیتها فراهم کنیم، به همین منظور طی سالهای اخیر، سعی کردهایم از پژوهشهای کوچک و مقالهمحور به سمت انجام پژوهشهای ملی و پروژههایی که بتواند موضوعی واحد و در سطح ملی را مورد بررسی قرار دهد، حرکت کنیم، تا بتوانیم نتایج تحقیقات ملی را در اختیار دستاندارکاران و سیاستگذاران قرار داده و آنها از نتایج این تحقیقات استفاده کنند؛ لذا با تلاش پژوهشگرانمان در سه سال اخیر و با همکاری سازمان مدیریت و برنامهریزی، بیش از ۱۵ طرح ملی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی را به تصویب رساندیم و انتظار این است که سازمان برنامه و بودجه و سایر نهادهایی که تصمیمگیر و تصمیمساز هستند از نتایج این طرحها استفاده کنند.
استفاده از نتایج پیمایش ملی خانواده در سیاستگذاریها و برنامهریزیها
وی با اعلام این خبر، گفت: به مرور زمان نتایج این پیمایشها در سطح ملی منتشر میشود تا محققان در پروژههای تکمیلی و مدیران اجرایی در برنامهریزیهای آتی بتوانند از خروجی این طرحها استفاده کنند. یکی از هدفگذاریهای ما این است که حوزه علوم انسانی و اجتماعی را از درونگرایی خارج و به مشکلات و مسائل جامعه متصل کنیم، آن هم مصائب و مشکلاتی که جنبه ملی و اهمیت بیشتری دارد. امیدواریم در طول برنامه ششم جهاد، حوزه علوم انسانی و اجتماعی اثربخشی لازم را داشته باشد. برخی از این طرحها از سوی سازمانها سفارش داده شده، برخی از پروژهها و طرحها نیز به واسطه مطالعه و پیمایش پژوهشگران جهاددانشگاهی تعریف شده است. از جمله موضوعات این طرحها که در سطح ملی و در حوزه علوم انسانی و اجتماعی است، میتوان به طرح پیمایش ملی خانواده اشاره کرد. با توجه به اهمیت نهاد خانواده و وضعیتی که برای خانوادهها به لحاظ نفوذ فناوری به وجود آمده، ناهنجاریهایی رقم خورده که ممکن است باعث تهدید این نهاد ارزشمند شود. در این پیمایش ملی سعی کردهایم از جنبههای مختلف واکاویهایی پیرامون مسائل ازدواج، طلاق، اشتغال، بیکاری، اعتیاد و ... داشته باشیم و اکنون پژوهش ما به اتمام رسیده و در وقت مناسبی رونمایی میشود.
توسعه گردشگری و کمک به رفع مشکلات ناشی از تحریمها
پورعابدی افزود: موضوع و طرح پژوهشی دیگر ما در سطح ملی، بحث نگرشهای گردشگران داخلی و خارجی است، پیمایش نگرش گردشگران داخلی به اتمام رسیده و نتایج آن هم به زودی منتشر میشود و در بحث گردشگران خارجی هنوز کار به اتمام نرسیده است. گردشگری از موضوعات مهم کشور بوده و همگان معتقدند در دوران تحریمها، صنعت گردشگری میتواند به توسعه کشور کمک کند.
وی گفت: طرح ملی دیگری که از سوی معاونت پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی دنبال میشود، موضوع بازماندگی از تحصیل است، چرا که یکی از مسائل مهم ما حفظ و تربیت سرمایه انسانی است. طرح دیگر، در ارتباط با سکونتگاههای غیررسمی و حاشیهنشینی است. همچنین رسانه و چگونگی فراوری اطلاعات، دادهها و اخبار موضوع طرح پژوهشی دیگری است که در سطح ملی انجام خواهد شد.
معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی یادآور شد: سبک زندگی و اشتغال، موضوعات دیگر طرحهای ملی ماست. اشتغال و بیکاری دو موضوع مهمی است، امروز آمار بیکاری فارغالتحصیلان دانشگاهی ما بیش از دو برابر بیکاران تحصیل نکرده است، همچنین در میان فارغالتحصیلان علوم انسانی و اجتماعی این بیکاری خیلی بیشتر است. در همین راستا، جهاددانشگاهی از یک دهه قبل سازمانی تحت عنوان سازمان تجاریسازی فناوری و اشتغال دانشآموختگان را بنا نهاد.
ساماندهی نظام جامع شغلی و هدایت فارغالتحصیلان
وی گفت: طرح دیگر ما مرتبط با بحث ساماندهی نظام جامع شغلی است. سیستم نظام آموزش عالی ما تاکنون به تربیت نیروی متخصص پرداخته است. این نیروی متخصص پس از تحصیل چه شغلی را میخواهد و میتواند برای خود انتخاب کند، دانشگاههای ما دراین زمینه برنامهای نداشته و ندارند. در حال حاضر هم که میزان ورودیها و فارغالتحصیلان دانشگاهی انطباقی با بازار کار ندارد، دغدغه اشتغال در میان فارغالتحصیلان ما بیشتر هم شده است. میبایست به دانشجویی که وارد دانشگاه میشود علاوه بر که آموزش سرفصلها و دروسی مرتبط با رشته تحصیلی او، برنامه شغلی و هدایت شغلی نیز تعریف کرد، تا پس از تحصیل، فارغالتحصیلان بتوانند فرصت شغلی مناسبی داشته باشند؛ لذا ما به یک برنامه جامع هدایت شغلی نیاز داریم تا توانمندیها و حتی روحیات دانشجویان برای ورود به عرصههای مختلف اشتغال، شناسایی و ارزیابی شود. طراحی و ساماندهی این نظام هدایت شغلی، موضوع یکی از طرحهای ماست. وزارتخانههای علوم، بهداشت، کار، تعاون و رفاه اجتماعی، انجمنهای کاریابی و تمام نهادهایی که مرتبط با بحث اشتغال فارغالتحصیلان هستند، میتوانند در ساماندهی این طرح با ما همکاری کنند.
به گفته معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی؛ جوانی که شغلی نداشته باشد، نمیتواند هویت خود را به درستی تعریف کند، و فردی که اینچنین باشد، مانند زمین بدون حصاری است که آمادگی پذیرش هر نفوذ و ناهنجاری را خواهد داشت. بحث اشتغال یکی از موضوعات کلیدی در جهاد است. اگر دانشحویان هم در این طرح به سراغ ما نیایند، ما به سراغ آنها خواهیم رفت و دفاتری در دانشگاه تشکیل و از دانشجویان برای شرکت در فرایند هدایت شغلی دعوت میشود.
۲۰ رشته تحصیلی دانشگاهی آسیبشناسی میشوند
وی با بیان اینکه آسیبشناسی ۲۰ رشته تحصیلی از دیگر طرحهای پژوهشی جهاددانشگاهی است، گفت: سرفصلهای دروس دانشگاهی اغلب قدیمی است و با وضعیت فعلی بازار کار و خدماتی که جامعه انتظار دارد، فارغالتحصیلان رشتههای مختلف، امکان برآورده کردن نیازها و انتظارات را ندارند. دانشگاههای ما باید بتوانند فارغالتحصیلانی تربیت کنند که متناسب با بازار کار از توانمندی آنها استفاده شود، نبود این امکان یک نقطه ضعف و نیازمند آسیبشناسی است تا مسائل و مشکلات رشتهها، از دیدگاه اساتید، دانشجویان و کارآفرینان و صاحبان مشاغل ریشهیابی شود. این رشتهها از علوم مختلف و بیشتر در علوم انسانی است.
پورعابدی افزود: انتظار میرود فردی که کارشناس میشود و لیسانس میگیرد، چه توانمندیهایی داشته باشد؟ آیا انتظاری از دانشگاهها وجود دارد که دانشجو را برای کسی این توانمندیها تربیت کنند؟ بنابراین، اگر مشکل آموزشهای ماست، باید سرفصلها و دروس و رشتهها بازنگری جدی شوند. حتی فضای بیرونی هم باید بررسی و آسیبشناسی شود که بازار کار چه نیازهایی را باید داشته باشد و خوب است به موضوعاتی بپردازد که میتواند به درد جامعه بخورد.
پژوهشهای میانرشتهای قرآنی توسعه مییابد
وی با بیان اینکه در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، در جهاددانشگاهی و ذیل معاونت پژوهش، ۴۰ گروه پژوهشی، یک پژوهشگاه و ۵ پژوهشکده وجود دارد، گفت: این مجموعهها باید حمایت لازم از حوزه فرهنگ را به لحاظ تئوری، پژوهشی و تحقیقاتی انجام دهند. در این زمینه ساختارها به خوبی تعریف شدهاند، اکنون در سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور مقرر شده که اگر شرایط مهیا بود پژوهشکدهای برای فعالیتهای پژوهشی در حوزه موضوعات میان رشتهای قرآنی راهاندازی شود.
پورعابدی گفت: اکنون جهاددانشگاهی در آستانه ورود به چهل سالگی و بلوغ است. تجربیات لازم را پیدا کرده و باید کارهای گزینتری را انجام دهد. بسیاری از فعالیتها در جهاددانشگاهی انجام شده و بعد از آن که نهادها و سازمانهایی مدعی شدند، جهاد آنها را واگذار کرده و روی فعالیتهایی تمرکز کرده که کسی به سراغ آنها نرفته است. همانگونه که رهبر معظم انقلاب هم در دیدار با جهادگران در سال ۹۳ تأکید داشتند جهاددانشگاهی باید در حوزه پژوهش و فناوری، جای خود را مشخص کند، تلاش ما تمرکز بر تأکید ایشان بوده است. آن چیزی که امروز برای ما اهمیت دارد این است که باید در نظام نوآوری و فناوری، بتوانیم جایگاه و مأموریت خود را پیدا کنیم و این مهم را از دو مسیر؛ نخست با تکیه بر توانمندیهای خود و شناساندن این توانمندیها به دستگاههای مختلف و دیگر ارتباط با بدنه اجرایی کشور دنبال خواهیم کرد. با توجه به مشکلات و مسائلی که در کشور وجود دارد، جهاددانشگاهی این توانمندی را دارد که مأموریتهایی به آن از سوی دستگاهها واگذار شود و ما متولی انجام آنها باشیم.
مأموریت جهاددانشگاهی؛ پاسخ به چالشها، در وقت و با کیفیت مناسب
وی ادامه داد: انتظار این است که جهاددانشگاهی بیشترین تلاش را داشته باشد تا شیرینی نتایج و ماحصل پیشرفتهای فناورانهای که از آن سخن گفته شده، بر سر سفره مردم آورده شود و مردم بتوانند از دستاوردهایی که حاصل زحمات جوانان خودشان است، استفاده بهینه کنند. این موضوع مطلوبی است که به دنبال آن خواهیم بود، نقطه انتهایی ندارد، چشماندازی است که مقابل نگاه ما قرار دارد و باید برای رسیدن به آن فعالیت و انگیزه داشته باشیم. این فرایند به تفکر و ایده وابسته است و وظیفه اصلی جهاددانشگاهی در این میان این است که بتواند به مسائل و چالشها و مشکلات کشور، در وقت مناسب و با کیفیت خوب، پاسخ بدهد. اکنون که در دوران تحریمهای ظالمانهای هستیم که باعث به وجود آمدن مشکلات و مصائبی برای کشورشده، جهاددانشگاهی باید به صحنه بیاید و نقشآفرینی بیشتری کند.
انجام هزار و ۸۰۰ طرح پژوهشی طی یکسال گذشته
معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی با اشاره به برنامه این معاونت در سالروز تأسیس جهاد، گفت: برخی از مهمترین طرحهای ما، به مناسبت ۱۶ مردادماه و سالروز تأسیس جهاد، رونمایی میشوند. همچنین گزارشی از آخرین دستاوردها در حوزه پژوهش و فناوری و پیشرفت طرحها را به سمع و نظر مردم خواهیم رساند. در طول یکسال گذشته، بیش از هزار و ۸۰۰ طرح از سوی ۱۴۶ گروه پژوهشی و ۱۲۷ مرکز تخصصی خدماتی، در سه پژوهشگاه و ۲۵ پژوهشکده، انجام شد که بیش از ۶۵ درصد این طرحها، کارفرمایی و ۳۰ درصد داخلی بوده است. همچنین ۸۹ درصد طرحهای ما از جهت ریالی کارفرمایی و کمتر از ۱۰ درصد از داخل تأمین اعتبار شده است. این دو رقم شاخص خوبی برای کاربردی بودن طرح است، وقتی کارفرما برای طرحی هزینه میکند، میخواهد از نتایج طرح در بهبود فرایندها استفاده کند.
وی گفت: در جهاددانشگاهی معتقدیم که اگر میخواهیم در حوزه فرهنگ تأثیرگذار باشیم، باید فناوری را در فرهنگ جاری و ساری کنیم. فرهنگ با ابزارهای گذشته نمیتواند به مسیر اصلی خود ادامه دهد. توجه به فناوریهای نرم و صنایع فرهنگی و صنایع هویتساز از سوی جهاددانشگاهی منجر به تأسیس پارک فناوریهای نرم و صنایع فرهنگی در سال گذشته در دانشگاه علم و فرهنگ شد و در این زمینه تاکنون فعالیتهای خوبی را داشته است.
گفتوگو از مریم روبهانی
انتهای پیام