تفکرات ابن‌تیمیه حلقه اتصال 72 فرقه سلفیه است/ بازی شیعه لندنی در زمین سلفیون افراطی
گروه حوزه‌های علمیه ــ معاون پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب با تأکید بر اینکه سلفی‌ها دامنه وسیعی از اهل سنت و حتی برخی دگراندیشان شیعه را شامل می‌شوند، بیان کرد: حوزه علمیه باید متخصصانی تربیت کند که نقد آنان بر وهابیت و سلفی‌های افراطی منجر به نقد اهل سنت و دوری از تقریب نشود.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی فرمانیان، معاون پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب، در گفت‌وگو با ایکنا با بیان اینکه سلفی‌ها جریانی در ذیل تفکر منسوب به اسلامی و دارای گروه‌های مختلف فکری هستند، گفت: همگی ذیل این عنوان هستند، ولی تضاد فکری در میان آنان بسیار وسیع است.
وی با اشاره به اختلافات فراوان گروه‌های سلفی از لحاظ مبانی، اعتقادات و رفتار با مخالفان، گفت: همین اختلافات سبب شده تا در میان تفکران غربی و اسلامی تقسیم‌بندی‌های گوناگونی از آنان ارائه شود؛ یکی از پرسروصداترین فرقههای سلفی که خود را به عنوان فرقه و مذهب جا زده و در واقع فرقه‌ای ساختگی محسوب می‌شود، وهابیت است که جریانات مختلف فکری دارد.
فرمانیان افزود: جریان سلفی از یکسو به جامی، مدخلی، درباری، تقلیدی و علمی و در سوی دیگر به جهادی، انقلابی و قطبی و ... تقسیم می‌شود؛ جریان جامی به شدت مدافع وهابیت آل سعود و حکومت آنان است و از سوی آنان تغذیه سیاسی و مالی می‌شود، ولی گروه دوم مانند جهادی، قطبی و ... به شدت منتقد آل سعود هستند.
معاون پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه در کنار این جریانات، جریانات شبه‌وهابی مانند الوانی هم وجود دارند که به وهابیت نزدیک است، افزود: البته این جریانات اختلافاتی هم دارند. همچنین اهل حدیث، شبه‌وهابی هستند و مجموعاً در گروه سلفی نامیده می‌شوند.
وی با بیان اینکه گروهی از سلفی‌ها غیرمقلدها نام دارند و شبه‌وهابی هستند، ادامه داد: نمی‌توان غیرمقلدها را وهابی نامید، زیرا سخنان عبدالوهاب را عیناً نپذیرفته و برخلاف جامی‌ها حامی آل سعود و حکومت آنان نیستند.
طالبان و سپاه صحابه؛ در رأس افراطیون علیه شیعه
فرمانیان با بیان اینکه دیوبندیه جریان دیگری از سلفیون است که برخی از حرف‌های ابن تیمیه را مطرح می‌کنند، تصریح کرد: جریان شاه نعمت‌الله ولی از دیگر فرقههای سلفی محسوب می‌شوند؛ دیوبندیه به جریاناتی مانند حیاتی و مماتی تقسیم می‌شوند و جالب اینکه همدیگر را هم تکفیر می‌کنند و منحرف می‌دانند؛ همچنین جماعت تبلیغ از دیگر گروه‌ها هستند که از دیوبندیه معتدل‌ترند و با سیاست کاری ندارند. در این میان سپاه صحابه و طالبانی‌ها تکفیری و جزء گروه‌های تند علیه شیعه هستند.
وی در ادامه دسته‌بندی سلفی‌ها به گروه اخوانی‌ها اشاره و اظهار کرد: اخوانی‌ها که عمدتاً در مُصر هستند جزء سلفی‌ها محسوب می‌شوند و می‌توان آن‌ها را به دو گروه قطبی و اصلاحی تقسیم کرد؛ اصلاحی‌ها را در برخی کشورها کسانی مانند ماهاتیرمحمد و اردوغان رهبری می‌کنند که رویکرد روشنفکرانه دارند؛ در کنار این دو جریان، اخوانی قطبی هم وجود دارند که تفکرات حسن البناء و سیدقطب را مخلوط کرده‌اند. همچنین اخوانی صوفی و اشعری هم وجود دارند که طبیعتاً مخلوطی از تفکرات دو فرقه هستند.
این استاد حوزه و دانشگاه و محقق در زمینه جریانات سلفی و وهابی بیان کرد: سلفی‌های جهادی از گروه‌های فعال به ویژه در بخش نظامی هستند؛ در افغانستان این گروه با عنوان افغان‌العرب فعالیت دارند که القاعده و داعش از دل آنان بیرون آمد و مجموعه آنان سلفیون جهادی نام دارند؛ البته از دل داعش هم هاضمی‌ها بیرون آمدند که داعش و ابوبکر بغدادی را تکفیر می‌کردند.
رسوخ فکری سلفیه در برخی دگراندیشان شیعی
معاون پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه سلفی‌های زیدیه هم از جمله گرایش‌هایی هستند که به سمت تفکرات ابن‌تیمیه رفتند، ادامه داد: همچنین در دوره معاصر سلفی‌های شیعی هم مانند برقعی و حیدرعلی قلمداران داریم که برخی افکار ابن تیمیه را پذیرفته‌اند و در واقع تلفیقی از تفکرات شیعه و ابن تیمیه را بیان می‌کنند.
وی با بیان اینکه حزب التحریر از دیگر گروه‌های سلفی محسوب می‌شود که از اخوان جدا شده و تحت تأثیر سیدقطب است، گفت: این گروه نه اخوانی قطبی و نه سلفی جهادی محسوب می‌شوند. همچنین گروه مودودی از دیگر جریاناتی است که گرایش‌های ابن‌تیمیه را دارند و تحت تأثیر دیوبندیه هستند، ولی دیوبندیه را قبول ندارند.
این استاد حوزه تأکید کرد: در یک جمع‌بندی دامنه سلفی‌ها از تندروها و افراطیون اهل سنت تا برخی دگراندیشان شیعی را شامل می‌شود و هر کدام هم تقریباً در تضاد با یکدیگر هستند و اگر گاهی دور هم جمع می‌شوند و به ظاهر تفکر نزدیکی بروز می‌دهند، قطعاً منفعت مشترک یا ضدیت با شیعه در آن نهفته است. البته این به معنای آن نیست و نباید باشد که معرکه را میان شیعه و سنی ببینیم، بلکه معرکه اصلی قرائتی از سلفی‌ها یعنی عمدتاً وهابیون هستند که نه به اهل سنت و نه به شیعه رحم می‌کنند.
حلقه اتصال 72 فرقه سلفیه
فرمانیان در پاسخ به این سؤال که وجه مشترک این گروه‌های مختلف چیست که همه ذیل نام سلفی قرار گرفته‌اند؟ گفت: از ویژگی مشترک تمامی این گروه‌ها آن است که هیچ‌کدام دیگری را قبول ندارند و همدیگر را منحرف می‌دانند. حلقه اتصال تمامی این فرقه‌ها و جریانات، ابن‌تیمیه و تفکرات اوست؛ وی فهمی اشتباه از توحید و شرک دارد و همین سبب شده تا بسیاری از اعمال را مصداق شرک بداند و بقیه را که مخالف تفکر او هستند، کافر و مشرک بداند و فتوا به قتل می‌دهند.
وی با بیان اینکه سلفی‌های جهادی عمدتاً دنبال حکومت و مسائل سیاسی هستند و به همین دلیل هم حامی آل سعودند وآل سعود هم از آنان حمایت می‌کند، تصریح کرد: برخی وهابی‌ها توحیدالقبوری هستند؛ یعنی مدافع یکسان کردن قبورند و به همین دلیل قبر ائمه(ع) را تخریب و آن را شرک می‌دانند. سلفی‌های جهادی هم توحیدالقصوری هستند و این دو تفکر در زمینه‌های مختلف از جمله در برخورد با مخالف، روش مواجهه با غرب و ... با هم اختلافات زیادی دارند.
فرمانیان افزود: از آنجا که تمام سلفیون تیمیه‌ای هستند و طرفدار وی همه تفکر ضدشیعه دارند، ولی کم و زیاد دارد. وهابی‌های عربستانی و داعش شیعه را دشمن درجه اول خود می‌دانند و القاعده کمتر ضد شیعه اقدام و هزینه می‌کنند و در درجه بعد هم سپاه صحابه است که دشمن اول خود را شیعه می‌داند.
نقش ماهواره‌ها در شبهه‌آفرینی
معاون پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب در پاسخ به این سؤال که به نظرمی‌رسد گاهی تفکرات این نوع گروه‌ها در داخل کشور هم طرفدارانی دارد که گذشته از برخی طرفداران خاص، ممکن است بر روی اقشار مختلف مؤثر باشد، ریشه این تأثیرگذاری چیست؟ بیان کرد: شبهاتی که در کشور ایجاد شده و گاهی برخی از جوانان و افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، از ماهواره‌های فارسی زبان مانند کلمه، نور و وصال است که دائماً علیه شیعه شبهه‌آفرینی می‌کنند.
وی تصریح کرد: شگرد آنان این است که خودشان را اهل سنت جا می‌زنند و شیعه را مشرک می‌دانند و از طرفی برخی شبکه‌های شیعه هم پاسخ آنان را می‌دهند و در واقع دعوای وهابیت با شیعه و سنی را تبدیل به دعوای شیعه و سنی می‌کنند و مسلمین را به جان هم می‌اندازند.
وی با بیان اینکه معتقدم 80 درصد شبهات ناشی از همین شبهه افکنی‌های ماهواره‌ای و رسانه‌ای و نه واقعی است، گفت: راهکار مقابله با این نوع جریانات انحرافی، معرفی درست و صحیح شیعه است؛ ده‌ها شبکه خبری و ماهواره‌ای به زبان‌های مختلف داریم و این ظرفیت خوبی برای معرفی شیعه به صورت اعتدالی و با رویکرد تقریبی است. البته متأسفانه 18 شبکه ماهواره‌ای موسوم به شیعه لندنی هم داریم که به اختلافات میان شیعه و سنی دامن می‌زنند و با روش تند تقابل اهل سنت و شیعه را مطرح می‌کنند. پیروان اهل سنت هم گاه این سخنان و اعمال نادرست را باور و فکر می‌کنند، شیعه همین است.
بازی شیعه لندنی در زمین سلفیون افراطی
معاون پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه در شیعه دو جریان تند لندنی و معتدل همراه با انقلاب وجود دارند، ادامه داد: جریان معتدل همراه انقلاب همواره با اهل سنت هستند و از اول انقلاب هم بوده‌اند؛ امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری همواره رویکرد و نگاه تقریبی و وحدت به جهان اسلام داشته‌اند؛ این رویکرد معتقد است که شبهات باید محترمانه و بدون جنجال بررسی و پاسخ داده شود که افرادی مانند میرحامد حسین در کشورهای دیگر هم با این رویکرد فعالیت داشته‌اند، ولی شیعه لندنی با روند افراطی خود و قرائتی خشن از شیعه عملاً در زمین وهابیت بازی می‌کند.
فرمانیان تأکید کرد: این مدل کار علمی و رسانه‌ای را به میزان بیشتری لازم داریم؛ صد شبکه ماهواره‌ای برای معرفی شیعه اعتدالی، تقریبی، ضد افراط و اثباتی لازم است که باید ایجاد و حمایت کنیم.
تربیت مبلغان متخصص
وی تصریح کرد: باید نشان دهیم که اهل سنت هم وهابیت را قبول ندارند. نباید اجازه دهیم که وهابیت موفق شوند شبهاتی را طرح کنند که دعوا را به عرصه شیعه و سنی بکشانند و وهابیت منتفع شود؛ البته این کار ظرافت خاص خود را دارد و باید مبلغانی در این تراز تربیت شوند که البته برخی مراکز در کشور این کار را انجام می‌دهند، ولی کم است.
وی با تأکید بر اینکه نقد وهابیت در نشست‌ها و جلسات و منابر نباید به نقد اهل سنت بینجامد، بیان کرد: باید در حوزه علمیه چنین نیروهایی را تربیت کنیم که متخصص نقد مؤثر سلفیون افراطی و وهابیت باشند، نه اینکه خدای ناکرده برای نقد و پاسخ به یک شبهه مشکلات دیگری ایجاد شود.
انتهای پیام
