فقدان نقد و نقادی فضای علمی را عقیم کرده است

قاسم درزی، استادیار پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با ایکنا؛ در پاسخ به این سؤال که وضعیت پژوهش در رشته علوم قرآن و حدیث را در حال حاضر چگونه ارزیابی می‌کنید؟ بیان کرد: اکنون با ظهور نسل جدیدی از اساتید در دانشگاه‌ها روبرو هستیم که وضعیت متفاوتی را نسبت به گذشته پدید آورده‌اند. رویکرد جدیدی که در دانشگاه‌ها حاکم است مبتنی بر دانشجوسالاری است.

وی در ادامه افزود: برخلاف دوران دانشجویی در چند سال قبل که استادسالاری حاکم بود، در حال حاضر فضا کاملاً متفاوت است. برخلاف زمان گذشته که دانشحو، محور مقالات و پایان‌نامه‌ها بود، الآن استاد محوریت دارد و قالب و ساختار پژوهش توسط اساتید پی ریزی می‌شود. البته این گذاری است که در حال انجام است و لزوما در همه دانشگاه‌ها و اساتید جریان ندارد. هنوز هستند افراد و فضاهای دانشگاهی که در همان رویکرد سابق خود هستند.

درزی تصریح کرد: نکته دیگر، توجه به پژوهش‌های میان‌رشته‌ای و جدید است. پیش از این مقاومت بسیار زیادی برای چنین پژوهش‌هایی وجود داشت اما در دوران کنونی این مقاومت به حداقل خود رسیده است و با فراغ بال بیشتری امکان پرداختن به این چنین پژوهش‌هایی وجود دارد.

وی در پاسخ به سؤال که در پژوهش‌های قرآنی چه نقاط ضعفی وجود دارد که باید اصلاح شود و پیشنهاد شما برای اصلاحات چیست؟ بیان کرد: مهم‌ترین نقطه ضعف در فضای علوم قرآن و حدیث در ایران، نبود فضای نقد و گفت‌وگو میان پژوهشگران است. این نقد است که علم را زایا می‌کند. فقدان این مهم سبب شده که پژوهش در ایران عقیم باشد. برای بارور کردن آن حتما باید فضای نقد را جدی بگیریم و از حالت تعارفی و شیک آن به وضعیت ایده‌آل و بایسته منتقل شویم.

استادیار پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: چه در حوزه مقالات و چه کتاب و پایان‌نامه همیشه پژوهشگر باید با تامل و درنگ قلم بزند. باید بهراسد که اگر نسنجیده پژوهشی را منتشر کند، امکان دارد آبرو و اعتبار علمی او زیر سئوال برود. نبود چنین فضایی، پژوهشگران را جسور و بی پروا کرده است و شاهد آن هستیم که هر رطب و یابسی را منتشر می‌کنند. در برخی موارد نیز شاهد هستیم که همین آثار ضعیف و غیرآکادمیک در جشنواره‌های به ظاهر معتبر ملی، جوایزی را کسب می‌کنند.

درزی در ادامه بیان کرد: اگر فضای نقد به معنای واقعی آن وجود داشت هیچگاه این اتفاقات مایوس کننده رخ نمی‌داد. عدم توجّه و تسلط به روش‌های علمی نیز نقطه ضعف بسیار مهم دیگری است که دامان پژوهش‌های علمی را در حوزه علوم قرآن و حدیث گرفته است.

وی در پاسخ به این سؤال که پژوهش‌های قرآنی تاکنون چقدر در خدمت برطرف کردن نیازهای جامعه بوده است تصریح کرد: بی تردید اصرار بر مقاله‌نویسی و چاپ مقاله سبب شده که کیفیت پژوهش‌ها به میزان قابل توجهی کاهش یابد. سرشت علم با تعجیل و اصرار بر انتشار زودهنگام آثار سازگار نیست. هرچقدر تامل بیشتری بر روی یافته‌های علمی شود با نتایج دقیق‌تر و قابل استفاده‌تری روبرو خواهیم شد.

استادیار پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی بیان کرد: رویکرد جدید وزارت علوم، اساتید و دانشجویان را به جای اندیشمند و دانشمند به یک دستگاه چاپ‌گر تبدیل کرده است. مراکز علمی ما هم دیگر دانشگاه نیستند، بلکه سزاوار است آنها را چاپ‌خانه بدانیم. واضح است که در چنین فضایی، اخلاق علمی و پژوهش نیز به راحتی زیرپا گذاشته می‌شود و سرقت علمی نه تنها دیگر ناهنجار نیست، بلکه همچون قاعده‌ای دامن همه جامعه علمی را گرفته است.

روش‌ تحقیق و اینکه امروزه چقدر پژوهش‌های قرآنی روشمند هستند نیز بخش دیگری از صحبت‌های درزی را تشکیل داد که وی در این زمینه گفت: مطالعات میان‌رشته‌ای یکی دیگر از سرفصل‌های بحث درزی بود که در این زمینه گفت: بی تردید مطالعات میان‌رشته‌ای، پژوهشگران را با حوزه بیکرانی از مسائل روبرو کرده است. افرادی که در فضای تک رشته‌ای زیست می‌کنند، تصور می‌کنند که علم در حوزه مورد نظرشان به انتها رسیده و دیگر جایی برای پژوهش وجود ندارد. اما حوزه میان‌رشته‌ای ما با را گستره‌ای از مسائل روبرو کرده که هیچگاه متخصصین تک رشته‌ای به ذهنشان هم خطور نکرده است.

استادیار پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی در ادامه تصریح کرد: البته عدم آشنایی پژوهشگران با روش که در مطالعاتِ تک رشته‌ای نیز محسوس است در مطالعات میان‌رشته‌ای به بحران تبدیل می‌شود. همین نیز موجب شده غالب پژوهش‌های میان‌رشته‌ای در مطالعات قرآن و حدیث از ضعف جدّی رنج ببرند و نتایج قابل توجهی به همراه نداشته باشند.

وی در انتها و در پاسخ به این سؤال که چه سرفصل‌هایی باید به رشته علوم قرآن و حدیث اضافه شود تا اینکه این رشته بیشتر بتواند جنبه کاربردی خود را در جامعه نشان دهد؟ گفت: روش‌شناسی به معنای واقعی کلمه باید در دانشگاه‌ها تدریس شود. آنچه اکنون در دانشگاه‌های ما جریان دارد در بهترین حالت، آموزش اصول و فنون پژوهش است و نه روش‌شناسی و لازمه این امر نیز آن است که فلسفه علم به عنوان واحد درسی وجود داشته باشد.

درزی بیان کرد: در کنار اینها حتما باید تفکرّ نقاد به دانشجویان آموزش داده شود تا بتوانند رویکردی صحیح را در پژوهش‌های خود پی بگیرند و برای شناسایی مسائل پژوهشی مشکل نداشته باشند. مطالعات میان‌رشته‌ای و روش‌شناسی نیز از مطالعات ضروری است که می‌تواند در قالب واحدهای درسی ارائه شود.

انتهای پیام