اربعین؛ عظیم‌ترین میراث معنوی ملل اسلام/ بایسته‌های جهانی‌سازی اربعین
گروه جامعه ــ سخنرانان همایش بین‌المللی «اربعین میراث معنوی مشترک ملل جهان اسلام» که امروز در بنیاد ایرانشناسی برگزار شد، بر آگاهی‌افزایی جامعه بشری درباره این میراث ارزشمند معنوی و فرا‌مرزی، شعائر متعالی حسینی به عنوان سمبل آزادگی و صیانت از حقوق بشر و بایسته‌های جهانی‌سازی آن تأکید کردند.
به گزارش ایکنا؛ همایش بین‌المللی «اربعین میراث معنوی مشترک ملل جهان اسلام» در بنیاد ایرانشناسی با همکاری هیئت اندیشه‌ورز معاونت بانوان ستاد اربعین و با حمایت معنوی کمیسیون ملی یونسکو- ایران امروز دوشنبه ۲۳ مهرماه در تالار محتشم بنیاد ایرانشناسی برگزار شد.
این مراسم با هدف آگاهی‌افزایی جامعه بشری نسبت به این میراث ارزشمند معنوی فرا‌مرزی، جهانی‌سازی این میراث معنوی به عنوان سمبل آزادگی و صیانت از حقوق بشر و با حضور آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای، رئیس بنیاد ایرانشناسی و عبدالهادی فقهی‌زاده، معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و جمعی از پژوهشگران و متخصصان حوزوی برگزار شد.
در ابتدای این همایش، آیت‌الله خامنه‌ای با بیان اینکه راهپیمایی اربعین یکی از میراث مهم بشری و از مقولات مهم شیعی است، اظهار کرد: امروز بسیاری از میراث‌ها را می‌توان با حواس بینایی درک کرد، اما کم اتفاق می‌افتد که در مسائلی همچون اربعین به تفکر روی آورده شود.
وی افزود: اربعین معانی بسیار والایی دارد که می‌توان آن را از زوایای مختلف مورد بررسی و مطالعه قرار داد که از این جمله می‌توان به چشم‌انداز‌های تاریخی اشاره کرد. زوایای مختلف مورد مطالعه، بعد هدفمند بودن این جریان و فرهنگ‌سازی آن برای تمامی بشریت در طول تاریخ است.
رئیس بنیاد ایرانشناسی اظهار کرد: امروز تاریخ به معنای صحیح نداریم، چراکه بخش‌هایی از تاریخ شامل گفتار‌ها و نوشتار‌های جعلی است که نیازمند مطالعه و تحلیل‌های بسیار است.
وی در ادامه با بیان اینکه راهپیمایی بزرگ اربعین یکی از آموزه‌های اهل بیتی است، تصریح کرد: اگر یادآوری این اتفاق نبود، قطعاً تا امروز عاشورای امام حسین(ع) هم نبود و هیچ‌گاه در مقابل حکومت ظالم، مخالفانی پیدا نمی‌شد. این مسیر پس از شهادت امام حسین(ع) با حضور فرزند ایشان یعنی امام سجاد(ع) و تلاش‌هایی که این امام بزرگوار آغاز کردند تا امروز ادامه دارد.
آیت‌الله خامنه‌ای در پایان اظهار کرد: در زیارت عاشورا پیش از سلام بر امام حسین(ع)، به دشمنان حضرت لعن می‌گوییم و این یعنی همیشه باید در برابر ظلم و ظالمان جبهه گرفت و در مقابل آن‌ها کوتاه نیامد.
بعد از این سخنان، قدرت‌الله علیزاده، معاون امور بین‌الملل بنیاد ایرانشناسی، با بیان اینکه سال گذشته بیانیه‌ای را برای اربعین صادر کردیم و آن را میراث معنوی معرفی کردیم، گفت: این بیانیه به زبان‌های مختلف ترجمه و به کشور‌های سراسر جهان انتقال داده شد؛ لذا امسال می‌خواهیم به ابعاد بیشتری از زوایای اربعین به عنوان یک میراث فرهنگی و معنوی بپردازیم.
سخنران دیگر این همایش عبدالهادی فقهی‌زاده، معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بود. وی با بیان اینکه اربعین قوام‌دهنده فرهنگ و هویت فراگیر اسلامی است، اظهار کرد: اربعین بزرگداشت مقدس‌ترین همایش خونین تاریخ اسلام است. این حادثه جهانی، آموزگار جهانیان است که در جنبه‌های گوناگون اخلاق الهی به تمام بشریت عرضه شده است.
وی با بیان اینکه تاریخ اربعین به عنوان نماد عزاداری مقدس یاد می‌شود، افزود: عاشورا پیش از آنکه حسینی باشد، حسنی است. به این معنی که قبل از ایشان امام حسن مجتبی(ع) و به اعتقاد من قبل از امام حسن(ع)، حضرت علی(ع) و قبل از ایشان پیامبر گرامی اسلام(ص) علَم مبارزه با جاهلیت را برافراشتند. جاهلیتی که در آن رقبای دینی و کسانی که اسلام را به ظاهر پذیرفته بودند، حضور داشتند.
جاهلیتی که هنوز ادامه دارد
معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: جاهلیتی که در قرآن از آن به عنوان جاهلیت اولی نام برده می‌شود، در تمامی این افراد دیده می‌شد و این جاهلیت امروز در ذهن و حیات خودش ادامه دارد. این جاهلیت در عاشورا تمام‌قد در مقابل اسلام ایستاد و به ظاهر پیروز شد، ولی در حقیقت جاهلیت بدنام شد و همه به آن پی بردند.
فقهی‌زاده با بیان اینکه امام حسین(ع) آمد تا جاهلیت ِدوباره جان گرفته را به زمین بزند، تصریح کرد: عاشورا جلوه تقابل دو نظام اندیشه‌ای و اخلاقی بود؛ یکی ایثار و دیگری خودبینی. عاشورا فرهنگ ایثار است که در مقابل فرهنگ خودبینی قد علم کرده است. عاشورا فرهنگ جوانمردی، کرم و آزادگی است و سپاه یزید و معاویه سپاه جاهلیت است.
معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه اظهار کرد: جهل و جهالت به معنی نادانی نیست. جهل به معنای استیصال، ضلالت، کینه‌توزی، قبیله‌گرایی، انفعال، زود برافروخته شدن و عاقبت را ننگریستن است و آنچه در سپاه معاویه و سران این سپاه جلوه کرد، جهالتی بود که با رنگ و لعابی مقدس به نام دین به صحنه آمد.
عده‌ای به نام دین اصل دین را برای خدا سر بریدند
فقهی‌زاده اضافه کرد: بدیهی‌ترین و مصیبت‌بارترین حاد‌ثه‌ای که در کربلا رخ داد، این بود که عده زیادی در سپاه شام و در کنار سران مرتد و بی‌دین یزید ایستاده و شمشیر خود را تیز کرده بودند و در مقابل نماینده روشن و بزرگ دین اسلام و رسول خدا به جنگ پرداختند. فاجعه اینجاست که عده‌ای به نام دین، اصل دین را برای خدا سر بریدند.
وی ادامه داد: عاشورا و اربعین تنها متعلق به مسلمانان نیست و افتخار می‌کنیم که آن را میراث بزرگ اسلامی می‌دانیم و به آن می‌بالیم؛ میراثی که جلوه‌گر فداکاری ثابت قدم برای عقیده‌ای مقدس در مقابل طاغوت است که در واقع عاشورا هم حسینی(ع) و هم حسنی(ع) و علوی(ع) و محمدی(ص) است.
لاله افتخاری یکی دیگر از سخنرانان این همایش بود که اربعین را بزرگترین میراث معنوی بشریت دانست و اظهار کرد: این میراث معنوی بزرگتر از هر میراث مادی است؛ چراکه قابل تکثیر، انتشار و گسترش برای همه بشریت است.
وی با بیان اینکه در حوزه فرهنگی، اربعین از سه نگاه قابل انتقال است؛ افزود: اولین حوزه مخزن‌سازی، نرم‌افزاری و سخت‌افزاری است. این سه حوزه به هم وابسته‌اند، اما حوزه اول از اهمیت ویژه‌تری برخوردار است، چراکه اگر مورد اول بر دو حوزه دیگر سایه بیندازد، راهپیمایی اربعین دچار انحراف خواهد شد.
مسئول شورای راهبردی فعالیت‌های بانوان کمیته فرهنگی ـ آموزشی ستاد اربعین تصریح کرد: امروز شاهد حضور برخی فرهنگ‌ها هستیم که در جریان اربعین به مرز‌های مختلف انتقال پیدا می‌کند. فرهنگ کار جمعی و گروهی، ایثار و از خود گذشتگی، فرهنگ مقاومت و شهادت، انسان دوستی، تحمل سختی‌ها، دفاع از مظلوم، دشمن‌شناسی و مقابله با تقسیم کار و ... از جمله این فرهنگ‌هاست که همه این‌ها و بسیاری دیگر مقدمه برای دولت مهدوی خواهد بود.
افتخاری بیان کرد: امروزه بزرگترین مشکل جهان اسلام کاهش همبستگی اجتماعی و غلبه بی‌اعتمادی در میان اعضای آن‌هاست. سران استکبار با درنظر گرفتن ایده تفرقه بیانداز و حکومت کن، تلاش می‌کنند بر این تفرقه و جدایی بیفزایند.
بخش دیگری از این همایش به سخنان شیدا مهنام، مدیر گروه علوم اجتماعی و انسانی کمیسیون ملی یونسکو-ایران، با موضوع «اربعین متضمن وفاق اجتماعی و ارمغان‌آور صلح میان اقوام و ملت‌ها» اختصاص پیدا کرد.
وی در ابتدا با اشاره به نقش کمیسیون ملی یونسکو ایران در برجسته‌سازی اهمیت این رویداد جهانی ارزشمند گفت: این رویداد مهمترین و تاثیرگذارترین رهیافت فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و بین‌المللی جهان شیعه محسوب می‌شود. یکی از المان‌های خطیر و پر اهمیت در علوم فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و بین‌المللی، وجود اشتراکاتی بین‌الاذهانی فیمابین مردمان جامعه هدف است؛ اشتراکاتی که گاه با درون‌مایه‌ای اعتقادی و مذهبی نمود یافته و به مراتب اثرات افزون‌تری از خویش بر جای خواهد گذاشت.
مهنام واقعه اربعین را یکی از شعائر بزرگ جهان تشیع دانست که دارای پیامد‌ها و آثار فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مثبت فراوانی است که به سبب یکپارچگی با جلال و شکوه هر چه تمامتر در بیستم ماه صفر هرسال قمری رخ نشان می‌دهد.
مهنام این رزمایش ارزشی و اعتقادی را همگام و همسو با حفظ امنیت، به عنوان یکی از مؤلفه‌های حیاتی حکومت‌های ملزم و معتقد به این ارزش مذهبی، قابل بررسی و تدقیق دانست و افزود: این حرکت عظیم فرهنگی، اجتماعی، عقیدتی و سیاسی برای دولت‌های شیعی مشروعیت مضاعف و نوعی اقتدار روزافزون و توأم با امنیت به همراه خواهد داشت. اما نکته خطیرتر در این میان پیام‌های پنهان در حرکت اربعین است که پاسخی است اقناعی در قبال جامعه مبتنی برعدالت افلاطون در کتاب مشهور جمهور، ضرورت تشکیل جامعه امن در لویاتان هابز، دغدغه برابری مشروع و اخلاقی و برخورداری از حقوق مساوی روسو و ... که همگی در سطحی کلان‌تر یعنی هم در کشورها و هم میان کشورها راهکار‌های بدیع ارائه می‌دهد.
مدیر گروه علوم اجتماعی و انسانی کمیسیون ملی یونسکو-ایران با اشاره به آخرین آمار‌های برگرفته از مرکز تحقیقات و پژوهش‌های آمارگیری استراتژیک انگلستان ویژه ادیان و مذاهب دینی موسوم به لیوفرم در لندن به نام وینستمستر (Winstemster) که دارای بیش از ۲۲۲ دفتر در سراسر جهان است، مبنی بر آمار جمعیتی بیش از چهارصد میلیونی شیعیان جهان، آیین اربعین را بزرگترین رویداد مذهبی جهان برشمرد که منحصر به فرد است و البته با توجه به ممنوعیت ابراز مذهب در برخی کشورها، این آمار قطعا بیش از این تعداد است.
وی با تاکید بر مولفه‌های صلح در دنیای نوین، افزود: امروز دیگر صلح میان ملت‌ها و دولت‌ها لزوما با تسلیحات نظامی و ابزار سخت‌افزاری ممکن نیست، چراکه اگر ممکن بود، کشوری همچون ایالات متحده آمریکا در راس هرم ابرقدرت‌های جهان با یک پویش تک‌قطبی عاجز و ناتوان در این زمینه نبود، بلکه امروز یک اثر هنری، گاهی ابیاتی از مشاهیر و مفاخر، یک رویداد فرهنگی، یک تابلوی نقاشی چه بسا موثر‌تر و شایسته‌تر گفتمان صلح و همگرایی را میان دو کشور برقرار سازد.
مدیر گروه علوم اجتماعی و انسانی کمیسیون ملی یونسکو-ایران تصریح کرد: سازمان جهانی یونسکو که با حمایت از عضویت فلسطین، به کرات رژیم اشغالگر اسراییل را برای وحشی‌گری و ویرانگری آثار و میراث فرهنگی در سوریه محکوم کرده است و همچنین بزرگداشت روز بین‌المللی فلسطین و نمونه‌های دیگر، نشان داده که در مقایسه با سایر سازمان‌های بین‌المللی درگیر ملاحظات سیاسی نیست، بر این اصل تاکید دارد که امروز دگرپذیری، تاب‌آوری، کرامت انسانی، احترام متقابل، صبر و مدارا و سایر ارزش‌های صلح‌محور، تنها با تکیه بر مواریث ارزشی، تاریخی و فرهنگی دولت‌ها و ملت‌ها در جوامع امکان‌پذیر است که میراث اربعین با این غنای ارزشی، شایسته‌ترین نمونه از این الگو است.
مهمترین دارایی ارزشی و فرهنگی کشور ما
وی گفت: حفظ و حراست از این رزمایش ارزشمند و انتقال آن به نسل‌های آینده مهمترین دارایی ارزشی و فرهنگی کشور ما در این روزهای سخت جهانی است که علی رغم فشار‌های همه‌جانبه اقتصادی و سیاسی با تکیه بر فرهنگ و ظرفیت‌های ارزشی و اعتقادی با سری بالا و همتی بلند، رو به جلو در حرکت هستیم.
مدیر گروه علوم اجتماعی و انسانی کمیسیون ملی یونسکو-ایران در خصوص اهمیت کاربرد صلح‌مداری برای جوانان با تکیه بر این مواریث، بر نیاز به تغییرات در سبک زندگی‌های فردی و اجتماعی جوانان تاکید کرد و افزود: جوانان ما نیاز به الگو‌های کاریزما و معتمد برای قدرت‌بخشی اعتماد، باور و تفکرات خود دارند که این امر یک همگرایی در رفتار و خودباوری ارزشی را از سوی مسئولین و پژوهشگران می‌طلبد.
وی افزود: سخنان زینب‌وار نیاز به سبک زندگی زینب‌گونه دارد و ما برای نفوذ بیشتر در دل جوانان و استفاده از چنین میراث معنوی باارزشی برای تاثیرگذاری و راهنمایی هدایت تعلیم و ارتقای مشارکت اجتماعی جوانان در عرصه‌های مختلف اجتماعی نیاز به ایجاد اعتماد متقابل و اعتقاد و باور ارزشی آن‌ها با استفاده از چنین ظرفیت‌های ارزشمندی در کشور داریم که خواسته مقام معظم رهبری نیز برای جوانان اسلام چیزی به جز این نیست.
مهنام به نقش کمیسیون ملی یونسکو در برجسته‌سازی و به اشتراک‌گذاشتن این میراث ارزشمند در عرصه بین‌المللی با همکاری سازمان میراث فرهنگی تاکید کرد و گفت: کمیسیون ملی یونسکو می‌تواند در خصوص برجسته‌سازی این ارزش‌های اعتقادی و تاثیرگذار فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، تاثیر بسزایی در عرصه جهانی داشته باشد؛ یکی از مهمترین فعالیت‌های یونسکو تلاش برای ترغیب کشورها به ثبت جهانی میراث مشترک است که آیین اربعین می‌تواند به صورت ثبت مشترک با کشور‌های منطقه به خصوص عراق، تحت نظارت، کنترل و تدوین و گردآوری سازمان میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، جزء برنامه‌های راهبردی میان‌مدت این سازمان و این کمیسیون در مسیر ثبت جهانی قرار گیرد.
به گزارش ایکنا؛ در پایان این همایش، ژانت بلیک، رئیس مرکز میراث ناملموس غرب آسیای یونسکو، ضمن تقدیر از فعالان میراث معنوی اربعین، به ارائه مقاله خود پرداخت.
