هزینه زلزله چه قدر است؟ هزینه پیشگیری چه قدر؟

سید حمید جمال‌الدینی معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در پاسخ به این‌ سؤال که اگر طرح خادم (خانواده آماده در مخاطرات) در کشور به صورت درست اجرا شود، در حوادثی مانند زلزله کرمانشاه چه قدر تعداد کشته و مصدومان کاهش پیدا می‌کند؟ گفت: این طرح می‌تواند حداقل در پایان 4 سال اجرا آمادگی خانواده‌ها را از 9.3 به 30 برساند یعنی سه برابر کند؛ مطالعات صورت گرفته در دنیا نشان داده است کشورهایی که در حوزه آموزش در فاز پیش‌گیری سرمایه‌‌گذاری کرده‌اند به ازاء یک واحد سرمایه‌گذاری چهار تا هفت واحد کاهش هزینه داشته‌اند.

وی ادامه داد: بخش عمده‌ای از آموزش و ارتقای آمادگی برای حوادث، آشنایی مردم با حقوق خودشان در چارچوب حقوق شهروندی است و یکی از موضوعات مهم در حقوق شهروندی آشنایی شهروندان با حقوقشان در سلامت و بلایا است. اگر مردم حقوق خودشان را بدانند می‌توانند از حقوقشان مدافعه‌گری و مطالبه‌گری کنند. اگر این نقش مستقیم آموزش را به علاوه نقش مدافعه‌گری و مطالبه‌‌گری برای رسیدن به خواسته‌های به حق مردم در نظر بگیریم قطعاً می‌تواند حداقل 25 درصد از هزینه‌های ناشی از حوادث را در کشور کاهش دهد.

جمال‌الدینی در پاسخ به این سؤال که آیا برآورد شده است که زلزله کرمانشاه چه قدر برای کشور هزینه داشته است و چه قدر اگر برای پیشگیری و آموزش هزینه می‌شد، تلفات این زلزله کاهش پیدا می‌کرد؟ گفت: مسئله این است که نمی‌توان آموزش را مصادف با اجرای کامل توسط مردم دانست چرا که مثلاً در زلزله ورزقان 70 درصد مردم اصول پناه‌گیری صحیح را می‌دانستند اما 11 درصد پناه‌گیری کردند. در نمونه‌های خارجی مثل کشورهای مکزیک، ژاپن، بنگلادش و ... توانسته‌اند 25 تا 40 درصد درآمد ناخالص ملی که برای حوادث به صورت سالیانه خرج می‌کردند را با آموزش پیشگیری کاهش دهند.

سالی 10 هزار میلیارد تومان هزینه حوادث طبیعی در کشور است

معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر در خصوص هزینه‌کرد حوادث طبیعی در ایران، گفت: برآورد ما این است که در کشور ما سالی 10 هزار میلیارد تومان هزینه حوادث طبیعی می‌شود و اگر هزینه‌ مخاطرات بزرگ مثل زلزله کرمانشاه را به این رقم اضافه کنیم میزان آن افزایش پیدا می‌کند. البته هزینه آسیب‌های اجتماعی که پس از این حوادث شکل می‌گیرد، آسیب‌هایی که در طول حادثه به سرمایه اجتماعی وارد می‌شود و ... در این هزینه محاسبه نشده است که اگر محاسبه شود رقم بسیار بالاتر خواهد رفت.

وی به این مسئله هم اشاره کرد که برخی هزینه‌ها در حوادث از قبیل مقاوم‌سازی در اصل سرمایه‌گذاری است نه هزینه و افزود: 25 تا 40 درصد هزینه‌ها قابل کاهش است منوط به اینکه یک چهارم از این هزینه را برای آموزش سرمایه‌گذاری کنیم. یعنی اگر سالانه کشور ما 10 هزار میلیارد تومان هزینه حوادث طبیعی می‌کند، دو هزار و 500 میلیارد تومانش قابل کاهش است منوط به اینکه سالانه بین 800 تا 1000 میلیارد تومان هزینه آموزش کنیم.

معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر به درس‌هایی که از زلزله اخیر کرمانشاه گرفته شد نیز اشاره و خاطرنشان کرد: چند درس از زلزله اخیر گرفته‌ایم؛ اول اینکه در فاز پاسخ، گروه اول برای کمک به مردم واکنش‌گران محلی هستند و این نشان می‌دهد آموزش‌ها باید مبتنی بر منطقه باشد و با مشارکت مردم صورت بگیرد.

آموزش رفتار درست در زلزله بدون اصلاح زیرساخت‌ها فقط 25 درصد صدمات را کاهش می‌دهد

وی ادامه داد: دومین مسئله این است که آموزش مواجهه با بلایا و حوادث و رفتار درست در حوادث بدون اصلاح زیرساخت‌های سازه‌ای فقط می‌تواند 25 درصد در کاهش صدمات نقش داشته باشد یعنی نمی‌توانیم بگوییم که خانه‌ای را بر روی گسل بسازیم از جنس نامرغوب هم بسازیم و اصول معماری را رعایت نکنیم و بعد به مردم یاد دهیم در زلزله چگونه پناه‌گیری کنند. این مسئله بسیار مهم است که مردم باید حقوقشان را مطالبه کنند اگر مطالبه‌گری را از آموزش خذف کنیم موفقیت آموزش بیش از 25 تا 40 درصد نخواهد‌بود.

هنگام زلزله پناه بگیرید/ فرار هنگام زلزله اشتباه است

جمال‌الدینی پدیده فرار به سوی محیط‌های باز را از رفتارهای نادرست هنگام زلزله برشمرد و گفت: پدیده‌ خطرناکی هنگام زلزله در کشور در حال رخ دادن است و آن پدیده فرار است. ما در سایر مخاطرات به مردم پیشنهادی را به صورت مستقیم ارائه نمی‌کنیم اما در زلزله به ویژه در منازل مسکونی که با استاندارد‌های جدید ساخته شده پیشنهاد ما به صورت واضح به ویژه در شهرها پناه‌گیری است. اما می‌بینیم رفتار مردم در زلزله به سمت فرار به سوی فضای باز شکل گرفته است، این رفتار بازگشت به 20 سال قبل است که باید ریشه یابی شود که این اضطراب و استرس ناشی از این رفتار که منجر به این رفتار می‌شود به چه علتی ایجاد شده است.

در آموزش همگانی موفق نبودیم

وی ضمن اذعان به این مسئله که در آموزش همگانی موفق نبودیم، گفت: دولت مرداد ماه مصوبه‌ مدیریت بحران در کلان‌شهرها را بازبینی و نقش تدوین برنامه جامع آموزش همگانی با تقسیم وظایف ملی را بر عهده جمعیت هلال احمر قرار داد تا طی دو سال این برنامه جامع را تدوین کند. از سوی دیگر در برنامه ششم توسعه 75 درصد تکلیف هلال احمر به اصل پیشگیری اختصاص داده شده است در حالی که در برنامه پنجم این تکلیف 50 درصد بود، یعنی به نظر می‌رسد نگرانی در حوزه پیشگیری در بعد قانون و مصوبه به وجود آمده است.

جمال‌الدینی در پایان به یک آسیب و نگرانی مهم در حوزه آموزش پیشگیری اشاره کرد و گفت: اما آنچه نباید از ذهن دور داشت این است که اثربخشی آموزش به ویژه در آموزش همگانی با آموزش عالی متفاوت است چون بین ایجاد نیاز، باور و انتقال دانش تا تغییر رفتار فاصله زیادی وجود دارد. از سوی دیگر تغییر رفتار بخش عمده‌ای از افرادی که آموزش پیشگیری را دریافت می‌کنند بستگی به میزان اعتماد به نفس آنها دارد که این مسئله کار را پیچیده می‌کند.

وی اضافه کرد: در بسیاری از مواقع ما تلاش می‌کنیم انگیزه، علاقه و ارائه دانش و اطلاعات صورت گیرد اما به دلیل ایجاد دیوار بی‌اعتمادی در بین مردم افراد نسبت به داشته‌ها و دانش خود دچار شک می‌شوند و هر چیزی که ما هزینه کرده و آموزش داده‌ایم در هنگام بروز حادثه انجام نمی‌دهند. مثل افرادی که می‌دانند هنگام زلزله باید پناه‌گیری کنند اما از ترس و عدم اعتماد به آموزش‌ها فرار می‌کنند. البته در حال پژوهش‌ هستیم تا ببینیم کدام روش‌ها برای آموزش و رساندن آموزش‌ها به مرحله اجرا توسط مردم موفق‌تر هستند.