یادداشت وارده/
حضرت خدیجه(س) تکیه‌گاهی مستحکم برای پیامبر(ص) بود
کانون خبرنگاران نبأ: حجت‌الاسلام والمسلمین هادی الیاسی، در یادداشتی نوشت: حضرت خدیجه(س) برای پیامبر اکرم(ص) تنها یک همسر نبود، بلکه پشت و پناه و تکیه‌گاهی مستحکم برای حضرت به‌شمار می‌رفت.
به گزارش کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، حجت‌الأسلام والمسلمین هادی الیاسی، محقق و پژوهشگر حوزه علمیه قم به مناسبت رحلت ام‌المؤمنین حضرت خدیجه(س) یادداشتی در این باب در اختیار کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، گذاشت.
متن یادداشت به شرح زیر است:
«بسم الله الرحمن الرحیم
سالروز وفات ام‌المؤمنین حضرت خدیجه(س) را به ساحت مقدس پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) به‌ویژه امام زمان(عج) و عموم شیعیان عالم تسلیت و تعزیت عرض می‌کنم. حق این است که ما نسبت به این بانو که نقش مهمی در شکل‌گیری اسلام داشته است، کم کار کرده‌ایم. چه در تألیف کتاب، چه در سخنرانی‌ها، چه در برگزاری مجالس و مانند اینها. البته الحمدلله چند سالی است که در کشور در زمینه‌های مختلف برای بزرگداشت مقام حضرت خدیجه(س) اقدامات بسیار خوبی صورت گرفته است.
قبل از بررسی جایگاه حضرت خدیجه(س) و اهمیت اقدامات ایشان در پیشبرد اسلام، باید مطالبی را نسبت به نقش و جایگاه ایشان قبل از اسلام و ازدواج با پیامبر اکرم(ص) عرض شود. باید دانسته شود که ایشان در میان مردم مکه چه جایگاهی داشتند که ازدواج ایشان با پیامبر(ص) اسباب حسادت دیگران را برانگیخت.
مرحوم اربلی، صاحب کشف الغمه درباره شخصیت حضرت خدیجه(س) می‌نویسد: «وَ كَانَتْ خَدِيجَةُ امْرَأَةٍ حَازِمَةً لَبِيبَةً شَرِيفَةً وَ هِيَ يَوْمَئِذٍ أَوْسَطُ قُرَيْشٍ نَسَباً وَ أَعْظَمُهُمْ شَرَفاً وَ أَكْثَرُهُمْ مَالًا وَ كُلُّ قَوْمِهَا .قَدْ كَانَ حَرِيصاً عَلَى ذَلِكَ لَمْ يَقْدِرُوا عَلَيْه»؛ تک تک عباراتی که برای ایشان به‌کار برده شده است، دقیق است: حازم یعنی شخص عاقلی که تجارب روزگار او را حکیم کرده است. لبیب یعنی صاحب عقل و اندیشه. وسط در ذکر نسب از اوصاف مدح و تفضیل است. اگر گفته شود فلانی اوسط القبیله است، یعنی در نسب ریشه‌دار است. لذا، در عبارت بعد هم تأکید می‌کند که از لحاظ شرف اعظم از همه بود. در مال نیز از همه قوم خود ثروتمندتر بود. هم این کتاب و هم کتب اهل سنت نقل کرده‌اند که تمامی بزرگان عرب خواستار همسری او بودند. اما حضرت خدیجه(س) همه را رد کرد و کسی را که به اخلاق کریمانه، شرافت نفس و ایمان و سجایای اخلاقی می‌شناخت، پذیرفت.
ازدواج چنین بانویی با پیامبر(ص) به منزله تکیه‌گاهی برای ایشان بود، از همین حیث اولین نقش حضرت در جهت پیشبرد اسلام، ایمان حضرت خدیجه به پیامبر(ص)، پذیرش اسلام و تصدیق ایشان بود. در واقع حمایت‌های حضرت خدیجه(س) را می‌توان از دو منظر معنوی و مادی بررسی کرد. در جنبه حمایت‌های معنوی حضرت اولین ایمان آورده به اسلام بود. طبق نقل مشهور و بلاخلاف عامه و خاصه حضرت خدیجه(س) اولین بانوی مسلمان بود. پیامبر(ص) بارها از تصدیق خود توسط همسرش حضرت خدیجه(س) به بزرگی و کرامت یاد می‌کرد: «أين مثل خديجة، صدّقتني حين يكذّبني الناس»؛ کجاست همانند خدیجه، در زمانی که تمام مردم مرا تکذیب می‌کردند او مرا تصدیق کرد. حضور حضرت خدیجه(س) در کنار پیامبر(ص) به همراه حضرت ابوطالب دو سد محکم در برابر ناملایمت‌های مشرکان و کفار قریش بود.
دومین نقش حضرت خدیجه(س)، حمایت‌های مادی همسر پیامبر(ص) بود. حضرت می‌فرمود: «و أيّدتني على دين اللّه، و أعانتني عليه بمالها»؛ او مرا در راه خدا و دینش کمک می‌کرد و در این راه با مال خویش حمایت می‌کرد.
می‌دانیم که هر مکتب و مذهبی برای پیشبرد اهداف خود در ابتدای کار نیاز به حمایت‌های مادی دارد. در شرایط سخت مکه و در دورانی که مشرکان و کفار شریان اقتصادی بنی عبدالمطلب و بنی‌هاشم را به جهت جلوگیری از کمک به پیامبر(ص) و اسلام بسته بودند، این حضرت خدیجه(س) بود که تمام اموال خویش را در راه اسلام صرف کرد. در قرآن می‌خوانیم که خداوند به پیامبرش می‌فرماید: «وَ وَجَدَكَ عائِلاً فَأَغْنى» (سوره ضحی: آیه 8)، از ابن عباس در ذیل این آیه نقل شده است که خداوند با مال حضرت خدیجه پیامبر(ص) را بی‌نیاز کرد.
سیره‌ی حلبی می‌نویسد: «أحسنهم جمالا و كانت تدعى في الجاهلية بالطاهرة»؛ ام‌المؤمنین حضرت خدیجه(س) از تمام زنان از حیث سیرت برتر و نیکوتر بود، اما این زیبایی او در اوج پاکی و عفاف بود، چنانچه در جاهلیت به نام طاهره شناخته می‌شد. حضرت خدیجه از سویی با آن مال فراوان و موقعیت اجتماعی و از طرفی با زیبایی و جمال ظاهری که دشمنان ایشان نیز به آن معترفند، در دوره جاهلیت که بسیاری از زنان و دختران مشرکان به دنبال بی‌بند و باری و فساد بودند، پاک و عفیف بود. پاک زندگی کرد. این وعده خداست که زنان پاک از آن مردان پاک خواهند بود. حضرت خدیجه پاداش پاکی خویش را با ازدواج با بهترین خلق خدا یعنی رسول‌الله(ص) گرفت. چون او خود دارای سجایای اخلاقی بود، به دنبال جوانی بود که او نیز پاک و متخلق باشد.، مؤدب و با صداقت باشد.
جوانان ما به‌ویژه زنان و دختران مسلمان می‌بایست رفتار و کردار حضرت خدیجه(س) را در پاک زیستن الگوی خویش قرار دهند.
اینجا ممکن است سؤالی به ذهن برسد که حضرت خدیجه(س) پیش از پیامبر(ص) با دو نفر دیگر نیز ازدواج کرده بود! اگرچه این سخن معروف است اما بسیاری از مورخان و محدثان بزرگ قبول ندارند و از جعلیات مورخان سودجو می‌دانند. ﺍﺑﻮﻟﻘﺎﺳﻢ ﻛﻮفی، ﺍﺣﻤﺪ ﺑﻼﺫﺭی، ﻋﻠﻢﺍﻟﻬﺪی، ﺳﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀی ﺩﺭ ﻛﺘﺎﺏ ﺷﺎفی ﻭ ﺷﻴﺦ ﻁﻮسی ﺩﺭ ﺗﻠﺨﻴﺺ ﺷﺎفی ﺁﺷﻜﺎﺭﺍ میﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ حضرت ﺧﺪﻳﺠﻪ(س) ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺍﺯﺩﻭﺍﺝ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ(ص)، ﻋﺬﺭﺍ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.(تنقیح المقال، ج 3، ص 77) ابن شهر آشوب نیز همین مطلب را بیان کرده است. (المناقب، ج 1، ص 159)
حضرت خدیجه(س) برای پیامبر(ص) تنها یک همسر نبود، بلکه پشت و پناه و تکیه‌گاهی مستحکم برای حضرت نیز به‌شمار می‌رفت، چراکه حضرت با از دست دادن حضرت خدیجه(س) و حضرت ابوطالب(ع) یک سال عزای عمومی اعلام کرد. ایشان پس از این دو یاور خویش، در مکه حامی و تکیه‌گاهی نیافت و از مکه هجرت کرد. وجود حضرت خدیجه(س) برای پیامبر به عنوان یک حامی آن‌چنان ارزشمند بود که حضرت همیشه از او با کرامت و بزرگی یاد می‌کرد. اگرچه حضرت بعد از حضرت خدیجه با زنان دیگری هم ازدواج کرد، اما هرگز خدیجه را از یاد نبرد و همواره او را یاد می‌کرد. هر گاه پیامبر(ص) گوسفندی را قربانی می‌کرد، قسمتی را به نیت حضرت خدیجه(س) انفاق می‌کرد.
احترام پیامبر(ص) نسبت به حضرت خدیجه(س) به سبب اعتقاد پاک و ایمان راسخ ام‌المؤمنین(ع) بود، چنانچه نوشته‌اند: ﺍﺣﺘﺮﺍﻡ ﺣﻀﺮﺕ ﻣﺤﻤﺪ(ﺻ) ﺑﻪ حضرت ﺧﺪﻳﺠﻪ(س)، ﺑﻪ ﺧﺎﻁﺮ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻭ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺍﻭ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺑﻮﺩ. (سفینة البحار، ج 2، ص 570)
از این مطلب می‌توان چنین استفاده کرد که اگر کسی با اعتقاد خود را حامی ولی خدا کند، ولی خدا نیز همواره او را یاد خواهد کرد. همین فداکاری را می‌توان در سیره حضرت فاطمه(س) که دختر حضرت خدیجه(س) بود، نسبت به ولی زمان خویش یعنی امیرالمؤمنین(ع) یافت. چنانچه امیرالمؤمنین(ع) همواره از همسرش با نیکی و احترام یاد می‌کرد».
متن یادداشت به شرح زیر است:
«بسم الله الرحمن الرحیم
سالروز وفات ام‌المؤمنین حضرت خدیجه(س) را به ساحت مقدس پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) به‌ویژه امام زمان(عج) و عموم شیعیان عالم تسلیت و تعزیت عرض می‌کنم. حق این است که ما نسبت به این بانو که نقش مهمی در شکل‌گیری اسلام داشته است، کم کار کرده‌ایم. چه در تألیف کتاب، چه در سخنرانی‌ها، چه در برگزاری مجالس و مانند اینها. البته الحمدلله چند سالی است که در کشور در زمینه‌های مختلف برای بزرگداشت مقام حضرت خدیجه(س) اقدامات بسیار خوبی صورت گرفته است.
قبل از بررسی جایگاه حضرت خدیجه(س) و اهمیت اقدامات ایشان در پیشبرد اسلام، باید مطالبی را نسبت به نقش و جایگاه ایشان قبل از اسلام و ازدواج با پیامبر اکرم(ص) عرض شود. باید دانسته شود که ایشان در میان مردم مکه چه جایگاهی داشتند که ازدواج ایشان با پیامبر(ص) اسباب حسادت دیگران را برانگیخت.
مرحوم اربلی، صاحب کشف الغمه درباره شخصیت حضرت خدیجه(س) می‌نویسد: «وَ كَانَتْ خَدِيجَةُ امْرَأَةٍ حَازِمَةً لَبِيبَةً شَرِيفَةً وَ هِيَ يَوْمَئِذٍ أَوْسَطُ قُرَيْشٍ نَسَباً وَ أَعْظَمُهُمْ شَرَفاً وَ أَكْثَرُهُمْ مَالًا وَ كُلُّ قَوْمِهَا .قَدْ كَانَ حَرِيصاً عَلَى ذَلِكَ لَمْ يَقْدِرُوا عَلَيْه»؛ تک تک عباراتی که برای ایشان به‌کار برده شده است، دقیق است: حازم یعنی شخص عاقلی که تجارب روزگار او را حکیم کرده است. لبیب یعنی صاحب عقل و اندیشه. وسط در ذکر نسب از اوصاف مدح و تفضیل است. اگر گفته شود فلانی اوسط القبیله است، یعنی در نسب ریشه‌دار است. لذا، در عبارت بعد هم تأکید می‌کند که از لحاظ شرف اعظم از همه بود. در مال نیز از همه قوم خود ثروتمندتر بود. هم این کتاب و هم کتب اهل سنت نقل کرده‌اند که تمامی بزرگان عرب خواستار همسری او بودند. اما حضرت خدیجه(س) همه را رد کرد و کسی را که به اخلاق کریمانه، شرافت نفس و ایمان و سجایای اخلاقی می‌شناخت، پذیرفت.
ازدواج چنین بانویی با پیامبر(ص) به منزله تکیه‌گاهی برای ایشان بود، از همین حیث اولین نقش حضرت در جهت پیشبرد اسلام، ایمان حضرت خدیجه به پیامبر(ص)، پذیرش اسلام و تصدیق ایشان بود. در واقع حمایت‌های حضرت خدیجه(س) را می‌توان از دو منظر معنوی و مادی بررسی کرد. در جنبه حمایت‌های معنوی حضرت اولین ایمان آورده به اسلام بود. طبق نقل مشهور و بلاخلاف عامه و خاصه حضرت خدیجه(س) اولین بانوی مسلمان بود. پیامبر(ص) بارها از تصدیق خود توسط همسرش حضرت خدیجه(س) به بزرگی و کرامت یاد می‌کرد: «أين مثل خديجة، صدّقتني حين يكذّبني الناس»؛ کجاست همانند خدیجه، در زمانی که تمام مردم مرا تکذیب می‌کردند او مرا تصدیق کرد. حضور حضرت خدیجه(س) در کنار پیامبر(ص) به همراه حضرت ابوطالب دو سد محکم در برابر ناملایمت‌های مشرکان و کفار قریش بود.
دومین نقش حضرت خدیجه(س)، حمایت‌های مادی همسر پیامبر(ص) بود. حضرت می‌فرمود: «و أيّدتني على دين اللّه، و أعانتني عليه بمالها»؛ او مرا در راه خدا و دینش کمک می‌کرد و در این راه با مال خویش حمایت می‌کرد.
می‌دانیم که هر مکتب و مذهبی برای پیشبرد اهداف خود در ابتدای کار نیاز به حمایت‌های مادی دارد. در شرایط سخت مکه و در دورانی که مشرکان و کفار شریان اقتصادی بنی عبدالمطلب و بنی‌هاشم را به جهت جلوگیری از کمک به پیامبر(ص) و اسلام بسته بودند، این حضرت خدیجه(س) بود که تمام اموال خویش را در راه اسلام صرف کرد. در قرآن می‌خوانیم که خداوند به پیامبرش می‌فرماید: «وَ وَجَدَكَ عائِلاً فَأَغْنى» (سوره ضحی: آیه 8)، از ابن عباس در ذیل این آیه نقل شده است که خداوند با مال حضرت خدیجه پیامبر(ص) را بی‌نیاز کرد.
سیره‌ی حلبی می‌نویسد: «أحسنهم جمالا و كانت تدعى في الجاهلية بالطاهرة»؛ ام‌المؤمنین حضرت خدیجه(س) از تمام زنان از حیث سیرت برتر و نیکوتر بود، اما این زیبایی او در اوج پاکی و عفاف بود، چنانچه در جاهلیت به نام طاهره شناخته می‌شد. حضرت خدیجه از سویی با آن مال فراوان و موقعیت اجتماعی و از طرفی با زیبایی و جمال ظاهری که دشمنان ایشان نیز به آن معترفند، در دوره جاهلیت که بسیاری از زنان و دختران مشرکان به دنبال بی‌بند و باری و فساد بودند، پاک و عفیف بود. پاک زندگی کرد. این وعده خداست که زنان پاک از آن مردان پاک خواهند بود. حضرت خدیجه پاداش پاکی خویش را با ازدواج با بهترین خلق خدا یعنی رسول‌الله(ص) گرفت. چون او خود دارای سجایای اخلاقی بود، به دنبال جوانی بود که او نیز پاک و متخلق باشد.، مؤدب و با صداقت باشد.
جوانان ما به‌ویژه زنان و دختران مسلمان می‌بایست رفتار و کردار حضرت خدیجه(س) را در پاک زیستن الگوی خویش قرار دهند.
اینجا ممکن است سؤالی به ذهن برسد که حضرت خدیجه(س) پیش از پیامبر(ص) با دو نفر دیگر نیز ازدواج کرده بود! اگرچه این سخن معروف است اما بسیاری از مورخان و محدثان بزرگ قبول ندارند و از جعلیات مورخان سودجو می‌دانند. ﺍﺑﻮﻟﻘﺎﺳﻢ ﻛﻮفی، ﺍﺣﻤﺪ ﺑﻼﺫﺭی، ﻋﻠﻢﺍﻟﻬﺪی، ﺳﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀی ﺩﺭ ﻛﺘﺎﺏ ﺷﺎفی ﻭ ﺷﻴﺦ ﻁﻮسی ﺩﺭ ﺗﻠﺨﻴﺺ ﺷﺎفی ﺁﺷﻜﺎﺭﺍ میﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ حضرت ﺧﺪﻳﺠﻪ(س) ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺍﺯﺩﻭﺍﺝ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ(ص)، ﻋﺬﺭﺍ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.(تنقیح المقال، ج 3، ص 77) ابن شهر آشوب نیز همین مطلب را بیان کرده است. (المناقب، ج 1، ص 159)
حضرت خدیجه(س) برای پیامبر(ص) تنها یک همسر نبود، بلکه پشت و پناه و تکیه‌گاهی مستحکم برای حضرت نیز به‌شمار می‌رفت، چراکه حضرت با از دست دادن حضرت خدیجه(س) و حضرت ابوطالب(ع) یک سال عزای عمومی اعلام کرد. ایشان پس از این دو یاور خویش، در مکه حامی و تکیه‌گاهی نیافت و از مکه هجرت کرد. وجود حضرت خدیجه(س) برای پیامبر به عنوان یک حامی آن‌چنان ارزشمند بود که حضرت همیشه از او با کرامت و بزرگی یاد می‌کرد. اگرچه حضرت بعد از حضرت خدیجه با زنان دیگری هم ازدواج کرد، اما هرگز خدیجه را از یاد نبرد و همواره او را یاد می‌کرد. هر گاه پیامبر(ص) گوسفندی را قربانی می‌کرد، قسمتی را به نیت حضرت خدیجه(س) انفاق می‌کرد.
احترام پیامبر(ص) نسبت به حضرت خدیجه(س) به سبب اعتقاد پاک و ایمان راسخ ام‌المؤمنین(ع) بود، چنانچه نوشته‌اند: ﺍﺣﺘﺮﺍﻡ ﺣﻀﺮﺕ ﻣﺤﻤﺪ(ﺻ) ﺑﻪ حضرت ﺧﺪﻳﺠﻪ(س)، ﺑﻪ ﺧﺎﻁﺮ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻭ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺍﻭ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺑﻮﺩ. (سفینة البحار، ج 2، ص 570)
از این مطلب می‌توان چنین استفاده کرد که اگر کسی با اعتقاد خود را حامی ولی خدا کند، ولی خدا نیز همواره او را یاد خواهد کرد. همین فداکاری را می‌توان در سیره حضرت فاطمه(س) که دختر حضرت خدیجه(س) بود، نسبت به ولی زمان خویش یعنی امیرالمؤمنین(ع) یافت. چنانچه امیرالمؤمنین(ع) همواره از همسرش با نیکی و احترام یاد می‌کرد».
مطالب مرتبط
